Văn bia chùa Linh Xứng, một tác phẩm điêu khắc độc đáo trên phiến đá nguyên khối màu xanh xám, vừa được công nhận là bảo vật quốc gia vào tháng 12/2024, minh chứng cho giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc của di sản Việt Nam. Bia được đặt trên lưng rùa đá, tạo dáng hộp dẹt, với phần đế rùa được tạc từ một tảng đá riêng biệt theo phong cách tả thực cổ điển, thể hiện sự vững chãi qua hình khối chắc chắn, đầu ngẩng cao, bốn chân trụ vững, mai nhẵn và đuôi vắt lên thân phía sau.
Bia khắc tiêu đề hình bán nguyệt “Ngưỡng Sơn Linh Xứng tự bi minh” (Văn bia chùa Linh Xứng núi Ngưỡng Sơn). Sau khi chùa bị phá hủy, người dân đã chuyển bia về thềm đền thờ Lý Thường Kiệt tại làng Ngọ Xá, Hà Trung, Thanh Hóa, trước năm 1945. Hiện nay, bảo vật này được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.
Hai mặt bia khắc minh văn chữ Hán theo chiều dọc, từ phải sang trái, với 25 dòng ở mặt trước và 23 dòng ở mặt sau. Văn bia cho biết Giác Tính Hải Chiếu đại sư là người soạn, còn sư tăng Huệ Thống Thường Tâm Pháp Viên là người khắc chữ. Bia được dựng vào ngày 3 tháng 3 năm Bính Ngọ, niên hiệu Thiên Phù Duệ Vũ thứ bảy, đời vua Lý Nhân Tông, tức năm 1126.
Văn bia được bố cục theo lối “tự dưới minh”, với chữ viết chân phương, sắc nét. Nội dung văn xuôi chia làm ba phần chính: giới thiệu triết lý nhà Phật, trình bày thân thế và sự nghiệp của Lý Thường Kiệt, và ghi lại việc ông cùng trưởng lão Sùng Tín khởi công xây dựng chùa Linh Xứng. Phần cuối là bài minh bằng văn vần, súc tích và có giá trị văn học cao.
Theo Cục Di sản Văn hóa, ngoài bia chùa Linh Xứng, còn hai hiện vật khác liên quan đến Lý Thường Kiệt được tìm thấy ở Thanh Hóa là “An Hoạch sơn Báo Ân tự bi” (1100) và “Càn Ni sơn Hương Nghiêm bi kí” (1125). Tuy nhiên, bia chùa Linh Xứng là tấm bia còn nguyên vẹn nhất, được chính Lý Thường Kiệt yêu cầu soạn và dựng tại ngôi chùa do ông khởi công xây dựng.
Văn bia là chứng tích duy nhất còn sót lại, ghi dấu lịch sử hình thành chùa Linh Xứng. Theo đó, Lý Thường Kiệt và Sùng Tín Trưởng lão đã đi nhiều nơi để tìm đất, và chọn vùng núi Ngưỡng Sơn vì cảnh quan thanh tĩnh, cây cối tươi tốt và vị trí không quá xa khu dân cư. Chùa được xây dựng nhờ sự đóng góp của cộng đồng: “Thế là phát cỏ rậm, san bạt đá to, thầy phong thủy đo đạc phương hướng, thợ giỏi trình dâng thiết kế. Mọi người liên tục đóng góp tiền của, kẻ sĩ dân thường đua nhau kéo tới góp công, ai sức kém thì khắc thì bào, ai sành nghề thì dựng thì xây”.
Cục Di sản Văn hóa đánh giá cao giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của hiện vật. Đây là một trong số ít văn bản gốc thời Lý còn tồn tại đến ngày nay, cung cấp thông tin xác thực về xã hội đương thời.
Bia chùa Linh Xứng là một trong số ít tài liệu đề cập đến những đóng góp của Lý Thường Kiệt trong 19 năm trấn trị Thanh Hóa, ghi lại rằng ông “đối nội thì sáng suốt khoan hòa, đối ngoại thì nhân từ giản dị”, “làm mọi việc đều siêng năng cần kiệm, dẫn dắt dân thì ôn hòa”, và “dùng oai vũ để trừ bọn gian ác, đem minh chính để giải quyết ngục tụng”.
Theo Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, trước khi Lý Thường Kiệt đến trấn trị Thanh Hóa, vùng đất Ái Châu đã có những vị tăng thống nổi tiếng và ngôi chùa lớn. Tuy nhiên, ông vẫn có công lớn trong việc sửa chữa, trùng tu và trực tiếp xây dựng một số chùa, tháp.
Đầu năm 1072, vua Lý Thánh Tông qua đời, nhà Tống có ý định xâm lược Đại Việt. Để đối phó, Lý Thường Kiệt đã ổn định tình hình trong nước và củng cố đoàn kết nội bộ. Ông “thống lĩnh quân sĩ tiêu diệt ba châu bốn trại, nhanh chóng dễ dàng như bẻ cành gỗ mục”, sau đó đưa quân về nước chuẩn bị kháng chiến. Khi quân Tống đến sông Như Nguyệt, “thái úy lại cầm quân chống giặc”, giữ vững chủ quyền Đại Việt và mang lại thanh bình cho nhân dân. Công lao to lớn này đã khiến Lý Thường Kiệt trở thành một trong những anh hùng vĩ đại nhất của dân tộc.
Văn bia cũng hé lộ về sự hình thành làng xã, những thay đổi trong cơ cấu hành chính và các chức danh thời Lý. Bên cạnh việc xây dựng thể chế chính trị và phát triển nông nghiệp, nhà Lý còn chú trọng đến các chính sách quản lý ruộng đất, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa Phật giáo với cung đình và lòng sùng đạo của vua và dân chúng thời bấy giờ.
Admin
Nguồn: VnExpress
