Ngai vàng triều Nguyễn, một bảo vật quốc gia không chỉ là một vật thể vô tri vô giác, mà còn là biểu tượng quyền lực, là linh hồn của các triều đại đã tồn tại hơn 200 năm tại cố đô Huế. Tuy nhiên, việc bảo vệ hiện vật vô giá này đang đặt ra nhiều thách thức.
Hiện tại, ngai vàng được đặt giữa điện Thái Hòa, chỉ cách người xem một hàng rào chắn thấp, không có kính bảo vệ, cũng như thiếu các hệ thống cảm biến và giám sát hiện đại. Khoảng cách quá gần này khiến lực lượng an ninh khó lòng ứng phó kịp thời nếu có sự cố xảy ra. Chỉ một khoảnh khắc sơ suất có thể dẫn đến những hậu quả không thể khắc phục.
Vụ việc xảy ra ở Huế là một hồi chuông cảnh tỉnh, nhưng đáng tiếc, đây không phải là lần đầu tiên di sản Việt Nam bị xâm hại. Trước đó, miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam từng bị vẽ bậy, rùa đá ở Văn Miếu trở thành nơi tập viết, và hang động Vịnh Hạ Long vẫn còn mang những vết sơn từ thập niên 1960. Dường như, di sản Việt Nam vẫn đang phải gánh chịu những hành vi phá hoại từ xưa đến nay.
Tình trạng này không chỉ xảy ra ở Việt Nam. Trên thế giới, nhiều di sản cũng thường xuyên trở thành mục tiêu tấn công. Điển hình như bức họa Mona Lisa.
Vào tháng 1/2024, hai nhà hoạt động môi trường đã ném súp bí đỏ vào lớp kính bảo vệ bức tranh Mona Lisa tại bảo tàng Louvre, Paris. May mắn thay, lớp kính chống đạn đã bảo vệ tác phẩm khỏi bị hư hại.
Lớp kính chống đạn, có khả năng duy trì độ ẩm và nhiệt độ ổn định, được bảo tàng Louvre trang bị sau khi bức tranh bị hư hại nhẹ do một kẻ phá hoại ném axit vào năm 1956. Biện pháp này nhằm bảo vệ tác phẩm khỏi các tác động từ con người và môi trường.
Mặc dù vậy, kể từ đó, Mona Lisa vẫn phải đối mặt với nhiều cuộc tấn công phá hoại khác. Vào tháng 4/1974, trong thời gian trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Tokyo, một phụ nữ ngồi xe lăn đã phun sơn đỏ lên lớp kính bảo vệ. Năm 2009, một phụ nữ người Nga ném cốc sứ vào lớp kính, làm vỡ cốc nhưng không gây ảnh hưởng đến bức tranh.
Gần đây, vào tháng 1/2025, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã công bố kế hoạch xây dựng một phòng trưng bày riêng cho Mona Lisa tại Louvre, dự kiến hoàn thành vào năm 2027. Mục đích của dự án này là giảm thời gian chờ đợi của du khách và tăng cường bảo vệ tác phẩm. Bên cạnh đó, Bộ trưởng Văn hóa và Thông tin Pháp, Rachida Dati, đã đề xuất sửa đổi luật pháp để xử lý nghiêm các hành vi tấn công vào tác phẩm nghệ thuật, ngay cả khi không gây hư hại trực tiếp, nhằm ngăn chặn các hành động tương tự trong tương lai.
Trong khi đó, phần lớn di sản Việt Nam vẫn dựa vào các biện pháp bảo vệ thủ công như dây chắn, biển cấm và lực lượng bảo vệ chạy theo sự cố. Những hàng rào đơn sơ này khó có thể ứng phó kịp thời với những hành động bột phát của du khách thiếu ý thức.
Có lẽ, đã đến lúc cần nhìn nhận vấn đề không chỉ từ góc độ ý thức của con người. Cách thiết kế không gian trưng bày và bảo vệ hiện vật hiện nay đang bộc lộ nhiều điểm yếu. Di sản không chỉ đối diện với nguy cơ bị phá hoại, mà còn nhiều rủi ro khác như trộm cắp, tráo đổi…
Câu hỏi đặt ra là liệu chúng ta đã đầu tư đủ để di sản “tự vệ”? Một hàng rào cao hơn, lớp kính chịu lực, hay công nghệ giám sát thông minh có thể trở thành những rào cản hữu hiệu. Di tích không thể mãi phụ thuộc vào sự may rủi hay tinh thần trách nhiệm của từng cá nhân.
Để bảo vệ di sản một cách hiệu quả, cần áp dụng một chiến lược an ninh toàn diện. Điều này bắt đầu từ việc đánh giá rủi ro kỹ lưỡng về vị trí, loại hiện vật và tiền lệ phá hoại để xây dựng kế hoạch phù hợp. Cần kiểm soát ra vào bằng máy dò kim loại, quản lý thẻ khách và giới hạn khu vực bảo quản cho phép người có thẩm quyền tiếp cận. Hệ thống giám sát cần bao gồm camera CCTV có hồng ngoại, theo dõi 24/7 và báo động khi có hành vi bất thường.
Các biện pháp vật lý khả thi bao gồm hàng rào bảo vệ, cửa khóa sinh trắc học và kính chống vỡ để tăng cường an toàn cho hiện vật. Nhân viên an ninh cần được đào tạo bài bản, được huấn luyện kỹ năng xử lý khẩn cấp và giao tiếp lịch sự với khách tham quan. Ngoài ra, cần chú trọng đến các kế hoạch phòng ngừa và ứng phó khẩn cấp, bao gồm diễn tập sơ tán, phòng cháy chữa cháy và di dời hiện vật khi cần thiết.
Công nghệ RFID (Radio Frequency Identification – Nhận dạng bằng tần số vô tuyến) đang dần trở thành một giải pháp hiện đại trong việc bảo tồn và quản lý hiện vật tại các bảo tàng, nhờ khả năng nhận dạng và theo dõi tự động qua sóng radio. Việc gắn thẻ RFID lên từng hiện vật cho phép giám sát liên tục, chính xác vị trí và số lượng theo thời gian thực, đồng thời giảm thiểu sai sót trong quản lý thủ công. RFID còn tăng cường an ninh, khi chỉ nhân viên được ủy quyền mới có thể tiếp cận hay di chuyển hiện vật.
National Gallery Singapore là một ví dụ điển hình về việc quản lý tác phẩm nghệ thuật hiệu quả bằng hệ thống Quản lý Tác phẩm tích hợp RFID (RAMS). Mỗi tác phẩm khi đến gallery được gắn một thẻ RFID chứa mã số riêng, liên kết với hồ sơ kỹ thuật số trong hệ thống. Nhân viên sử dụng máy tính bảng quét thẻ để theo dõi thông tin, vị trí và lịch sử di chuyển của tác phẩm từ kho lưu trữ đến bảo quản và trưng bày.
So với quản lý thủ công, RAMS cho phép quét đồng thời nhiều thẻ, tiết kiệm thời gian và tăng độ chính xác. Công nghệ trường gần (near-field technology) giúp quét tác phẩm ngay cả khi chúng được cất giữ kín hoặc không nằm trong tầm mắt. Điều này giảm thiểu thao tác trực tiếp lên tác phẩm và hiện vật, hạn chế rủi ro hư hại và đảm bảo bảo quản nghiêm ngặt. Nhờ RFID, National Gallery Singapore không chỉ nâng cao hiệu quả quản lý mà còn tăng cường bảo vệ và trách nhiệm đối với bộ sưu tập nghệ thuật của mình.
Đối với bảo tàng, RFID mang lại bốn lợi ích chính: tăng cường an ninh và phòng chống trộm, giám sát điều kiện bảo quản, quản lý kho hiệu quả và đơn giản hóa quá trình trưng bày cũng như cho mượn hiện vật. Đây là một công cụ quan trọng giúp bảo tàng nâng cao hiệu quả trong việc bảo tồn, quản lý, nghiên cứu và bảo vệ di sản văn hóa.
Nhìn những hình ảnh về mảnh vỡ ngai vàng ngổn ngang trên sàn nhà, chúng ta nhận ra rằng, bảo vệ di sản không chỉ là giữ gìn hiện vật, mà còn là trách nhiệm chống lại sự phá hoại vô hình của thời gian và con người. Mỗi hành động thiếu ý thức, mỗi phút lơ là đều có thể làm tổn thương đến ký ức của cả một dân tộc.
Admin
Nguồn: VnExpress
