Với nhiều người, quán cà phê không chỉ là nơi để thưởng thức đồ uống mà còn là chốn dừng chân quen thuộc, nơi tìm thấy sự hòa trộn giữa ồn ào và tĩnh lặng, nơi những kết nối con người được vun đắp. Ở đó, người ta không vội vã uống xong rồi rời đi, mà nán lại chuyện trò cùng bạn bè, hoặc làm quen với những người mới gặp. Họ lắng nghe âm thanh phố phường, cảm nhận nhịp sống chậm rãi len lỏi giữa lòng đô thị. Với những người lớn tuổi, khi cuộc sống không còn nhiều bộn bề lo toan, quán cà phê còn là liều thuốc xoa dịu nỗi cô đơn, bên cạnh gia đình và những ký ức về công việc đã qua.
Tình yêu với những quán cà phê Việt Nam có lẽ đã thấm vào tôi từ lúc nào không hay, giống như cha tôi. Đó có thể là những buổi sáng ngồi trên vỉa hè, tay nâng ly cà phê, dù ở Huế, Sài Gòn hay Hà Nội, lặng lẽ ngắm dòng xe cộ qua lại như thước phim tài liệu sống động về đời sống đô thị. Đó là những âm thanh quen thuộc, vừa hỗn tạp vừa gần gũi: tiếng gọi nhau í ới, tiếng máy xay cà phê đều đều trong góc quán. Vào những ngày mưa, tiếng mưa rơi trên mái tôn hòa cùng tiếng rao của người bán hàng rong, tạo nên một khung cảnh thân quen đến lạ, như một nơi ta thuộc về.
Gần mười năm sống ở phương Tây, tôi vẫn thường đến các quán cà phê, nhưng trải nghiệm ở đây rất khác biệt. Người ta ghé quán mua vội ly flat white hay long black rồi đi, hiếm khi thực sự “sống” trong không gian đó. Cà phê chỉ là nhiên liệu để tiếp tục guồng quay công việc, không phải là cái cớ để dừng lại, thư giãn hay kết nối. Tôi thường thấy không thoải mái khi nhiều quán cà phê đóng cửa sớm, thậm chí chỉ mở vào buổi sáng. Nhiều lần, tôi cố nán lại lâu hơn một chút, nhưng rồi cảm thấy lạc lõng, như thể sự hiện diện của mình không được khuyến khích. Cảm giác ấy len lỏi vào tôi – một người trung niên chưa đến tuổi nghỉ hưu, ngồi lặng lẽ trong quán cà phê giữa giờ làm, đôi khi giữa những người lớn tuổi, như thể việc ngồi yên vào thời điểm đó là điều gì đó vô ích, thậm chí lạc lõng giữa nhịp sống hối hả.
Từ trải nghiệm cá nhân này, tôi bắt đầu tìm hiểu về cách các nhà nghiên cứu đánh giá vai trò của “không gian thứ ba” đối với đời sống tinh thần của con người hiện đại.
Khái niệm “không gian thứ ba” được nhà xã hội học đô thị người Mỹ Ray Oldenburg đưa ra để chỉ những không gian công cộng, nơi mọi người có thể tụ tập, trò chuyện và tương tác một cách tự nhiên, không bị ràng buộc bởi vai trò hay quy tắc xã hội. Nếu “không gian thứ nhất” là nơi riêng tư như nhà ở, và “không gian thứ hai” là môi trường làm việc như công sở, trường học hay bệnh viện – nơi hành vi bị chi phối bởi các quy định nghiêm ngặt, thì “không gian thứ ba” chính là khoảng không linh hoạt giữa hai thái cực đó. Đây là nơi con người được tự do thể hiện bản thân trong các hoạt động xã hội thường nhật. Quán cà phê, chợ, thư viện, công viên hay vườn hoa là những ví dụ điển hình, khuyến khích sự kết nối, chia sẻ và nuôi dưỡng cảm giác thuộc về cộng đồng.
Dù ở Việt Nam hay bất kỳ nơi nào trên thế giới, con người đều cần những “không gian thứ ba”, nơi họ được là chính mình, được kết nối mà không bị ràng buộc bởi công việc hay trách nhiệm gia đình.
Ở các đô thị Việt Nam, quán cà phê là một minh chứng sống động, thể hiện tinh thần cộng đồng và sự cởi mở trong đời sống thường ngày. Ở nông thôn, không gian thứ ba có thể là quán nước đầu làng, chõng tre bên hè, hay những buổi tụ họp uống trà, đánh cờ tại nhà nhau mỗi chiều. Dù mộc mạc, những không gian này mang giá trị to lớn trong việc duy trì kết nối, giải tỏa căng thẳng và tạo cảm giác thuộc về.
Tuy nhiên, những không gian thứ ba đang dần bị mai một. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng, sự thương mại hóa không gian sống và sự phát triển của công nghệ số đang thu hẹp những nơi chốn gặp gỡ trực tiếp. Nhiều quán cà phê mở nhạc quá lớn, lấn át mọi cuộc trò chuyện thân mật, khói thuốc lá dày đặc khiến người ta khó chịu. Những nhóm thanh niên tụ tập ồn ào đánh bài, hay người ăn xin lảng vảng giữa các bàn cũng làm gián đoạn sự bình yên vốn có. Các quán cà phê mọc lên ngày càng nhiều, chen chúc nhau giữa phố thị, nhưng người ta lại chìm vào thế giới riêng qua màn hình điện thoại hay laptop, lặng lẽ nghe giọng nói nhân tạo thay cho những lời trò chuyện thân tình.
Nhiều quán nước đầu làng, nhà văn hóa cũ hay sân chơi công cộng cũng dần bị thay thế bởi các trung tâm thương mại khép kín hoặc khu dân cư biệt lập. Người dân thậm chí còn tương tác nhiều hơn trên mạng xã hội qua Zalo và Facebook.
Giữa nhịp sống số hóa và đô thị hóa vội vã, cùng với sự thu hẹp giao tiếp vào những ô vuông màn hình, những quán nước, quán cà phê vẫn âm thầm gìn giữ một nền văn hóa đặc sắc và hữu ích, nơi con người có thể gặp gỡ, trò chuyện và thực sự hiện diện bên nhau. Nét văn hóa này cần được trân trọng và gìn giữ.
Admin
Nguồn: VnExpress
