Thỏa thuận vũ khí khổng lồ trị giá gần 142 tỷ USD giữa Mỹ và Arab Saudi được ký kết vào ngày 13/5 đã làm dấy lên nhiều đồn đoán về việc Riyadh có thể sở hữu tiêm kích tàng hình F-35 của Mỹ trong tương lai. Tuy nhiên, một số chuyên gia quân sự cảnh báo rằng động thái này có thể vi phạm cam kết của Washington đối với Israel thông qua thỏa thuận bảo đảm Lợi thế Quân sự Định tính (QME).
Nhà Trắng ca ngợi thỏa thuận vũ khí này là “thỏa thuận mua bán quốc phòng lớn nhất trong lịch sử”, bao gồm việc cung cấp các thiết bị chiến đấu tối tân và dịch vụ từ hơn 10 công ty quốc phòng Mỹ cho Arab Saudi. Ngay sau đó, hãng tin Reuters dẫn lời các nguồn tin giấu tên cho biết hai bên đã thảo luận về khả năng Arab Saudi mua tiêm kích tàng hình F-35, làm dấy lên những lo ngại về cán cân sức mạnh quân sự trong khu vực.
Theo chuyên gia Zain Hussain từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, việc xuất khẩu F-35 cho các quốc gia Trung Đông sẽ tạo ra thay đổi đáng kể đối với QME. Ông nhấn mạnh rằng bất kỳ quốc gia nào sở hữu F-35 đều sẽ có khả năng tàng hình, hợp nhất dữ liệu và năng lực tấn công vượt trội so với các loại máy bay quân sự khác trong khu vực.
Arab Saudi từ lâu đã mong muốn trở thành quốc gia thứ hai ở Trung Đông, sau Israel, sở hữu tiêm kích tàng hình F-35. Nước này từng bày tỏ quan tâm đến loại máy bay này sau khi ký thỏa thuận vũ khí trị giá 110 tỷ USD với Mỹ vào năm 2017. Tuy nhiên, thỏa thuận năm 2017 được triển khai dưới hình thức cam kết, không phải các hợp đồng thực tế, và không rõ Riyadh đã thực sự mua bao nhiêu vũ khí trong số đó.
Mỹ hiện vẫn từ chối bán tiêm kích F-35 cho Arab Saudi và các quốc gia khác trong khu vực nhằm duy trì QME. Israel hiện là quốc gia duy nhất sở hữu F-35 tại khu vực, với phi đội 45 chiếc và một số đang chờ bàn giao. Thậm chí, ngay cả khi có thêm quốc gia Trung Đông được mua F-35, Israel vẫn là quốc gia có kinh nghiệm vận hành dòng máy bay này nhất trong khu vực.
Israel đang vận hành phiên bản F-35I Adir, được phát triển riêng dựa trên nền tảng dòng F-35A của không quân Mỹ và tích hợp nhiều công nghệ nội địa. Israel cũng là quốc gia duy nhất ngoài Mỹ được can thiệp và chỉnh sửa các hệ thống trên tiêm kích F-35, do liên tục trong tình trạng xung đột quân sự và cần bảo đảm ưu thế vượt trội về công nghệ. Không quân Israel tiếp nhận hai tiêm kích F-35I đầu tiên vào tháng 12/2016 và tuyên bố chúng đã đạt trạng thái sẵn sàng chiến đấu một năm sau đó.
Cam kết của Mỹ về duy trì lợi thế quân sự cho Israel đã xuất hiện từ những năm 1960, xuất phát từ việc Washington đánh giá Israel luôn bị bao vây bởi các quốc gia thù địch. Đến năm 2008, giới chức Mỹ luật hóa cam kết này, yêu cầu chính phủ xem xét quan điểm và vị thế quân sự của Israel trước khi bán bất cứ loại vũ khí nào cho các quốc gia khác ở Trung Đông.
Trong nhiều thập kỷ, những hợp đồng bán vũ khí của Mỹ cho các quốc gia Arab đã nhiều lần vấp phải thách thức do QME. Một số thương vụ chỉ thành công nhờ Mỹ cam kết duy trì QME hoặc đồng ý chuyển giao thêm khí tài cho quân đội Israel. Điển hình là vào năm 1981, Israel từng phản đối dữ dội khi Mỹ định bán máy bay cảnh báo sớm và gói nâng cấp tiêm kích hạng nặng F-15 cho Arab Saudi.
Năm 2020, Mỹ duyệt bán 50 tiêm kích F-35 cho Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) sau khi nước này bình thường hóa quan hệ với Israel, dù quan chức các bên khẳng định hai sự việc không liên quan đến nhau. Tuy nhiên, hợp đồng này cũng không trở thành hiện thực do những bất đồng giữa UAE và chính quyền cựu tổng thống Joe Biden. Các quan chức UAE năm 2024 khẳng định không có kế hoạch hồi sinh hợp đồng dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Như vậy, việc liệu Arab Saudi có thể sở hữu tiêm kích F-35 hay không vẫn là một dấu hỏi lớn, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có cam kết của Mỹ đối với an ninh của Israel và những diễn biến chính trị trong khu vực.
Admin
Nguồn: VnExpress
