Từ một vùng quê nghèo khó phía Bắc, một chàng trai đã nỗ lực học tập, đỗ vào đại học ở Hà Nội và sau đó giành được học bổng du học tại Mỹ. Những năm đầu bỡ ngỡ tại Illinois, anh vừa học vừa kiếm sống bằng việc bán sách cũ trên Amazon. Vợ anh làm nghề nail, và cả hai cùng nhau chăm sóc đứa con trai đầu lòng.
Hai thập kỷ sau, người thanh niên ấy đã trở thành giám đốc công nghệ tại Meta, quản lý một đội ngũ đa văn hóa với gần hai trăm chuyên gia. Cậu con trai bé bỏng ngày nào giờ đã là sinh viên của một trường thuộc nhóm Ivy League, hứa hẹn sẽ nối nghiệp cha. Gia đình anh cũng đón thêm hai thành viên mới.
Chỉ trong một thế hệ, gia đình anh đã chứng kiến một sự thay đổi ngoạn mục: từ một ngôi làng còn thiếu ánh điện đến một vị thế vững chắc ngay tại trung tâm công nghệ toàn cầu.
Tuy nhiên, anh chia sẻ câu chuyện này không phải để khoe về bản thân, mà để nói về sự chuyển mình của Việt Nam: “Anh em mình mải mê với cuộc sống, có lẽ không nhận ra đất nước đã thay đổi đến thế nào.” Trong lời nói ấy, tôi cảm nhận được nỗi niềm của một người con xa xứ, cùng với sự trăn trở về những đóng góp có thể dành cho quê hương.
Cách đây vài tuần, tôi có dịp ăn trưa với một chuyên gia người Việt đang trực tiếp tham gia vào cuộc đua AI đầy khốc liệt giữa các tập đoàn công nghệ hàng đầu. Anh kể về những ngày làm việc không ngừng nghỉ, thậm chí ngủ ngay tại bãi đậu xe để kịp giờ, chờ vợ mang quần áo đến thay.
Dù công việc bận rộn, anh vẫn dành thời gian làm giáo sư thỉnh giảng cho một trường đại học ở Việt Nam. Tôi không cần hỏi lý do, bởi anh đã nhiều lần nhắc đến hai tiếng “Tổ quốc” thiêng liêng.
Ước mơ đã đưa những người con Việt Nam đến những chân trời mới, nhưng trong mỗi cuộc gặp gỡ, câu chuyện của chúng tôi vẫn luôn hướng về cội nguồn. Chính phủ và các doanh nghiệp trong nước cũng đang nỗ lực thu hút chất xám từ những người Việt tài năng ở nước ngoài.
“Cung” và “cầu” đã có, nhưng tại sao những chuyên gia công nghệ hàng đầu, như hai người bạn của tôi, vẫn chưa quyết định trở về?
Theo tôi, có hai rào cản chính đang ngăn cản sự kết nối này.
Thứ nhất, quy mô và chất lượng của các cơ hội tại Thung lũng Silicon là điều khó có thể so sánh. Mỗi khi đứng trên hiên nhà nhìn xuống Mountain View hoặc hướng về San Francisco, tôi luôn cảm thấy choáng ngợp và đầy hứng khởi. Một vùng đất nhỏ bé, nhưng lại chứa đựng nguồn vốn và tri thức công nghệ khổng lồ của thế giới. Ở đây, người ta thường nói vui rằng chỉ cần ném một hòn đá, bạn có thể trúng vào một công ty tỷ đô.
Sống ở đây đồng nghĩa với việc sống trong tương lai, nơi xe tự lái chạy trên đường phố và những phát kiến ngày hôm nay sẽ lan tỏa ra toàn cầu vào ngày mai. Với một sân chơi đầy tiềm năng như vậy, việc những người giỏi nhất muốn đến để thử sức là điều dễ hiểu.
Thứ hai, và quan trọng hơn, là vấn đề tài chính. Doanh thu năm 2024 của Apple vượt quá 390 tỷ đô la, tương đương hơn 80% GDP của Việt Nam. Với tiềm lực tài chính mạnh mẽ, họ dễ dàng trả mức lương triệu đô cho các kỹ sư. Trong khi đó, ở Việt Nam, ngay cả vị trí tổng giám đốc cũng hiếm khi đạt được mức thu nhập này.
Sự chênh lệch lớn này khiến những lời kêu gọi “đừng quá quan tâm đến lương bổng” trở nên thiếu thực tế. Mọi mối quan hệ chỉ bền vững khi cả hai bên cùng có lợi. Sự hy sinh, theo định nghĩa, sẽ có giới hạn.
Ngay cả khi một người sẵn sàng cống hiến, họ còn có gia đình ở phía sau. Trong một buổi trò chuyện, khi chúng tôi đùa rằng một chuyên gia AI nổi tiếng sẽ về Việt Nam làm việc ba tháng, vợ anh ấy đã hỏi lại ngay: “Ba tháng á?!”. Cả bàn chỉ biết cười trừ và chuyển sang chủ đề khác.
Hai rào cản này, cùng với tư duy trông chờ vào sự hy sinh, tạo nên một vòng luẩn quẩn kinh điển: Việt Nam cần nhân tài để làm giàu, nhưng lại chưa đủ giàu để thu hút nhân tài.
Một số doanh nghiệp trong nước đã nỗ lực, nhưng số lượng chuyên gia hồi hương vẫn còn khiêm tốn. Tất nhiên, khi kinh tế phát triển, cơ hội sẽ ngày càng nhiều hơn. Nhưng câu hỏi cấp bách đặt ra là: liệu có cách nào để đẩy nhanh quá trình này không?
Tôi tin rằng câu trả lời nằm ở lợi thế lớn nhất của Việt Nam: chúng ta có thể thiếu vốn, nhưng không thiếu nhân lực. Việt Nam sở hữu một thế hệ kỹ sư trẻ, nhiệt huyết, có kiến thức chuyên môn vững chắc và đặc biệt là “đói khát”: khát khao tri thức và mong muốn vươn tầm thế giới. Đây là một nguồn lực to lớn, nhưng chưa được khai thác một cách hiệu quả.
Trong nhiều năm qua, chính sách chủ đạo của Việt Nam là “đón đại bàng”. Tuy nhiên, có lẽ chúng ta đã gọi sai tên. Những thực thể này không hẳn là đại bàng, mà giống như những con hà mã hơn.
Hà mã to lớn, khỏe mạnh, nhưng lại chậm chạp và khó xoay trở. Khi một “hà mã” công nghệ đến Việt Nam, họ thường đã có sẵn chiến lược phân công toàn cầu và lộ trình định sẵn cho chúng ta. Họ cứ thế thực hiện theo kế hoạch, rất khó để thay đổi.
Với kinh nghiệm gần 12 năm làm việc tại Google, tôi nhận thấy rõ một điều: công ty càng lớn thì càng chậm chạp. Đó là lý do tại sao một startup non trẻ như OpenAI lại đang dẫn đầu trong cuộc đua AI.
Chính sự ì ạch và cồng kềnh khiến các “hà mã” khó có thể giúp Việt Nam xây dựng một ngành công nghiệp bản địa vững mạnh. Nhà máy Intel là một ví dụ điển hình: sau gần hai thập kỷ, họ vẫn chỉ thực hiện công đoạn đóng gói và kiểm thử. Tương tự, các doanh nghiệp Việt Nam cũng chỉ cung cấp hộp giấy hoặc linh kiện nhựa cho Samsung.
Khoảng cách về công nghệ cũng là một rào cản lớn. Một nền kinh tế đang phát triển không thể hấp thụ ngay quy trình của một tập đoàn nghìn tỷ đô. Điều này giống như việc một học sinh tiểu học cố gắng học thẳng kiến thức của một giáo sư đại học. Học hỏi từ các công ty nhỏ hơn, đi trước chúng ta một vài bước, sẽ thực tế và hiệu quả hơn.
Dĩ nhiên, con đường “hà mã” không phải là vô ích. Samsung đã phát triển từ một nhà máy lắp ráp đơn thuần thành một trung tâm nghiên cứu và phát triển trị giá 220 triệu đô la tại Hà Nội. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra rất chậm.
Nếu chúng ta chỉ chờ đợi một lộ trình dài hơi và thụ động, chúng ta sẽ bỏ lỡ rất nhiều cơ hội. Để tiến xa hơn và nhanh hơn, Việt Nam cần một hướng đi thứ hai.
Tôi nghĩ đến loài sói đồng cỏ (coyote) ở Bắc Mỹ. Chúng không phải là chúa tể sơn lâm, nhưng lại là những bậc thầy về sinh tồn. Nhỏ bé, lanh lợi, sống theo bầy đàn và mạnh mẽ nhờ số lượng đông đảo. Giống như các startup công nghệ, chúng không chờ đợi được cho ăn, mà tự mình đi săn mồi.
“Nuôi sói đồng cỏ” là một cách thu hút chất xám mà không cần phải cạnh tranh về lương bổng với Thung lũng Silicon. Thay vì tìm kiếm những người tài về nhận lương, hãy tạo điều kiện để họ đến Việt Nam mở công ty và trả lương cho người Việt.
Và quan trọng không kém, chiến lược này giải quyết được rào cản còn lại: cơ hội. Những nhà sáng lập đầy tham vọng không cần phải rời bỏ Thung lũng Silicon. Họ có thể biến Việt Nam thành một căn cứ chiến lược, nơi cung cấp đội ngũ kỹ sư xuất sắc như một “vũ khí bí mật” giúp họ cạnh tranh trên toàn cầu.
Cần phải nói rõ: tôi không cổ xúy cho việc gia công phần mềm giá rẻ. Mục tiêu của chúng ta là để các kỹ sư Việt Nam trở thành nhân sự chính thức của các startup toàn cầu, được tiếp cận với tri thức, được giải quyết những bài toán khó. Khi đó, họ sẽ có mức lương cạnh tranh, cổ phần và đầy đủ các quyền lợi khác.
Với những gì đã trực tiếp trải nghiệm, tôi tin rằng Việt Nam đang nằm trong top đầu thế giới về tỷ lệ giữa chất lượng nhân sự và chi phí đầu tư. Đã đến lúc chúng ta mơ những giấc mơ lớn hơn là chỉ gia công phần mềm.
Những điều tôi nói không phải là mới. Nhiều người đã và đang thực hiện, với mức độ thành công khác nhau. Rất nhiều startup của người Việt ở Mỹ mà tôi biết đều có đội ngũ kỹ sư tại Việt Nam. Một đàn “sói đồng cỏ” gốc Việt đang dần hình thành.
Là người điều hành một startup như vậy, tôi thấy Việt Nam có tiềm năng rất lớn để phát triển mô hình này, nhưng vẫn cần những chính sách mạnh mẽ và đồng bộ hơn.
Trong chiến lược phát triển, tập trung vào thế mạnh sẵn có là một nguyên tắc cơ bản. Nếu đầu tư đúng mức vào việc nuôi dưỡng “sói đồng cỏ”, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra một lực lượng doanh nghiệp năng động, góp phần thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng bền vững.
Thông điệp gửi đến các nhà sáng lập trên khắp thế giới cần phải thật rõ ràng: “Hãy đến Việt Nam xây dựng đế chế của bạn. Hãy tuyển dụng người Việt Nam làm kỹ sư sáng lập. Chúng tôi có những kỹ sư giỏi nhất, khát khao nhất để cùng bạn chiến đấu”. Đây là lời mời gọi dành cho tất cả mọi người, không chỉ riêng những ai mang trong mình dòng máu Việt.
Khi những “sói đồng cỏ” ấy lớn mạnh và vươn ra toàn cầu, họ không chỉ tạo ra giá trị kinh tế, mà còn trui rèn nên những nhà lãnh đạo tài ba, định hình một văn hóa chiến thắng cho thế hệ mới.
Và rồi, bạn tôi sẽ không còn phải lựa chọn giữa sự nghiệp ở Thung lũng Silicon hay hy sinh để trở về quê hương. Họ có thể ngồi ở Palo Alto, dẫn dắt một startup có căn cứ tại Sài Gòn hoặc Hà Nội.
Khi đó, câu hỏi “liệu mình có thể làm gì không” sẽ không còn là một nỗi trăn trở. Câu trả lời sẽ rất giản dị: Tài năng Việt có thể vừa xây dựng một cuộc sống viên mãn cho gia đình, vừa tạo nên những “đại bàng” mới ngay trên mảnh đất quê hương.
Admin
Nguồn: VnExpress
