Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, một công trình kiến trúc đồ sộ tọa lạc trên khu đất rộng 38,6 ha tại Tây Mỗ – Đại Mỗ, Hà Nội, đã vinh dự nhận Giải thưởng Lớn, hạng mục cao nhất của Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia năm 2024-2025. Công trình này, cách trung tâm Hà Nội 9km theo đại lộ Thăng Long, được xây dựng với mục tiêu thay thế cơ sở cũ trong Hoàng thành Thăng Long, hướng đến một bảo tàng quy mô lớn, kết hợp hài hòa giữa công viên, bảo tồn lịch sử và cảnh quan đô thị.
Dự án là kết quả tâm huyết của nhóm kiến trúc sư tài năng đến từ Công ty Nikken Sekkei Ltd, bao gồm Hiroshi Miyakawa, Trịnh Việt A, Michio Oizumi, Nguyễn Đình Đông và Gen Sugiyama. Hội đồng giải thưởng đánh giá cao công trình này không chỉ bởi quy mô đầu tư lớn và chất lượng thiết kế, thi công mà còn bởi giá trị xã hội sâu sắc mà nó mang lại. Đặc biệt, ý tưởng kiến trúc độc đáo, khai thác sâu sắc đặc trưng văn hóa và lịch sử chống ngoại xâm của Việt Nam thông qua hình tượng “nỏ thần An Dương Vương”, đã làm tăng thêm giá trị giáo dục về lòng yêu nước và sự tri ân đối với lịch sử dân tộc.
Năm 2017, Nikken Sekkei (Nhật Bản) đã được Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam lựa chọn làm đơn vị thiết kế sau quá trình đánh giá năng lực kỹ lưỡng. Ba phương án thiết kế từ Nikken Sekkei Tokyo đã được trình lên Hội đồng tuyển chọn, bao gồm đại diện chủ đầu tư và các chuyên gia trong ngành.
Trước khi bắt tay vào thiết kế, kiến trúc sư Trịnh Việt A và cộng sự đã dành thời gian nghiên cứu sâu về lịch sử, văn hóa, bản sắc Việt Nam và lĩnh vực quân sự, nhằm đảm bảo tính phù hợp của kiến trúc với chức năng trưng bày của bảo tàng. Dự án đặc thù này đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về thi công, văn hóa địa phương và chuyên môn về bảo tàng.
Kiến trúc sư Trịnh Việt A chia sẻ rằng ý tưởng thiết kế bảo tàng dựa trên ba yếu tố lãnh thổ chính: đất liền, biển và trời, tương ứng với ba lực lượng lục quân, hải quân và không quân. Thiết kế vừa thể hiện tinh thần bảo vệ chủ quyền, vừa gửi gắm thông điệp hòa bình và chào đón bạn bè quốc tế.
Trong quá trình thiết kế, ba phương án đã được đề xuất. Phương án 1, với các khối hộp vuông đan xen tạo thành “vườn zíc zắc”, bị đánh giá là mang hơi hướng phương Tây, thiếu sự kết nối với văn hóa Việt Nam. Phương án 2, lấy hình tượng bánh chưng – bánh giày đặt giữa hồ, mang tính biểu trưng dân gian nhưng lại không phù hợp với chủ đề quân sự và định hướng của bảo tàng.
Cuối cùng, phương án 3 đã được lựa chọn: xây dựng bảo tàng trên một đồi nhân tạo, phía trước là hồ nước. Tòa nhà được thiết kế với hình dáng cánh chim đang dang rộng, tượng trưng cho khát vọng vươn lên của dân tộc. Các khối chức năng được bố trí tách rời, tạo ra không gian thoáng đãng và linh hoạt. Khu vực hậu cần được đặt dưới đồi, tách biệt khỏi khu vực tham quan của khách. Mái lớn bao phủ toàn bộ công trình, phù hợp với khí hậu và thói quen sử dụng của người Việt Nam.
Hình khối cuối cùng của bảo tàng mang dáng dấp của cánh cung, gợi nhớ đến hình ảnh nỏ thần của An Dương Vương. Công trình được đặt ở vị trí trung tâm của khu đất, tối ưu hóa giao thông và hài hòa với cảnh quan xung quanh. Thiết kế mái lớn che phủ các khối nhà độc lập, kết hợp với ánh sáng tự nhiên và thông gió chéo, giúp tiết kiệm năng lượng.
Điểm nhấn không gian trung tâm của Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam là Tháp Chiến thắng, một thiết kế hiện đại thay thế cho hình ảnh cột cờ quen thuộc ở bảo tàng cũ. Biểu tượng này được nhóm thiết kế cho là phù hợp với ngôn ngữ kiến trúc hiện đại và định hướng phát triển lâu dài của bảo tàng.
Tháp Chiến thắng có hình dáng lấy cảm hứng từ tà áo dài truyền thống, với cấu trúc mềm mại và vươn cao. Khi nhìn từ trên cao, tháp có hình ngôi sao năm cánh, một biểu tượng quen thuộc trong nghệ thuật quân sự Việt Nam, thể hiện sự kết hợp giữa tinh thần kiên cường và tính biểu đạt nhẹ nhàng. Ban đầu, tháp được đặt tại khu tưởng niệm phía sau bảo tàng, nhưng sau đó đã được chuyển ra quảng trường để định vị không gian và tăng tính nhận diện đối với khách tham quan.
Trong gần hai năm, nhóm kiến trúc sư Nikken Sekkei, dưới sự dẫn dắt của kiến trúc sư Trịnh Việt A, đã nhiều lần đến Việt Nam để báo cáo, tiếp thu ý kiến phản biện và điều chỉnh thiết kế. Sau khoảng 10 lần thay đổi, phương án cuối cùng đã được lựa chọn.
Kiến trúc sư Trịnh Việt A nhấn mạnh rằng phương án này độc đáo, không sao chép, đồng thời hài hòa với kiến trúc, khí hậu và địa hình Việt Nam. Hệ mái lớn là yếu tố biểu tượng trung tâm, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức giao thông, không gian và tiết kiệm năng lượng.
Bài toán thiết kế đặt ra là làm thế nào để tạo ra một tỷ lệ không gian phù hợp với quy mô quốc gia, chiều sâu biểu tượng và ấn tượng thị giác. Không gian trưng bày không chỉ đơn thuần là nơi lưu giữ hiện vật mà còn phải mang đến những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc cho người xem, với các không gian bán mở để khách tham quan có thể nghỉ ngơi và thư giãn. Với diện tích trưng bày lên đến 20.000 m2, việc tổ chức thông tin được tính toán kỹ lưỡng, lồng ghép các cụm biểu tượng với khoảng trống, tạo chiều sâu không gian để người xem có thể “sống” trong câu chuyện của bảo tàng.
Hướng đi trọng tâm là xây dựng một chuỗi trưng bày hình tượng, xuyên suốt chủ đề từ chiến tranh đến hòa bình, thể hiện lịch sử dưới góc nhìn phát triển, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.
Kiến trúc sư Trịnh Việt A đã đề xuất một cách tổ chức độc đáo cho đại sảnh, với hai cụm trưng bày đối xứng, như hai dòng chảy ngược chiều nhưng lại gắn kết chặt chẽ với nhau. Một bên tái hiện hành trình từ quá khứ đến hiện tại bằng hình ảnh những vũ khí vỡ được ghép lại thành đàn chim bồ câu bay lên, tượng trưng cho sự chuyển hóa từ chiến tranh sang hòa bình. Bên còn lại hướng tới tương lai với quả cầu hòa bình ở vị trí trung tâm, tỏa ra những mảnh gương lấp lánh như ánh sáng hướng về phía trước.
Một điểm nhấn thị giác ấn tượng khác là những chiếc máy bay được treo trong không gian trưng bày, tạo hiệu ứng sống động như đang bay lượn, tăng cường trải nghiệm thị giác cho người xem. Kiến trúc sư Trịnh Việt A cho biết rằng việc hình dung cách trưng bày hiện vật, đặc biệt là máy bay, đã định hình cách sắp đặt không gian. Nhóm thiết kế đã cùng nhau thảo luận và hoàn thiện ý tưởng, đồng thời điều chỉnh theo yêu cầu thực tế và đặc thù của bảo tàng.
“Để đảm bảo tính chuyên môn, chúng tôi thường xuyên tham vấn các chuyên gia bảo tàng, hoàn thiện giải pháp sắp đặt vừa kỹ thuật, vừa truyền tải cảm xúc”, ông chia sẻ.
Khác với những bảo tàng truyền thống mang vẻ cổ kính, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam mang một ngôn ngữ kiến trúc hiện đại: gọn gàng, tinh giản, thể hiện tinh thần của thời đại. Kiến trúc sư Trịnh Việt A quan niệm rằng kiến trúc là “bản ghi chép vật chất” của thời đại, và một bảo tàng của thế kỷ 21 cần phải mang hơi thở của thế kỷ đó. Xu hướng bảo tàng mở trên thế giới đang ngày càng phát triển, theo đó bảo tàng không chỉ là nơi lưu giữ hiện vật mà còn là một không gian công cộng, gần gũi với đô thị.
Với quan điểm đó, bảo tàng được thiết kế “mở” cả về tư duy kiến trúc lẫn trải nghiệm, tạo cảm giác thân thiện và dễ tiếp cận như một công viên (bảo tàng trong công viên, công viên trong bảo tàng). Mô hình mở này giúp tăng cường sự tương tác, thân thiện với môi trường và tối ưu hóa chi phí.
Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam được thiết kế theo mô hình “tổ mối”, cho phép du khách tiếp cận từ nhiều hướng và tự do khám phá các khu trưng bày đa dạng về nội dung, khác biệt hoàn toàn so với kiểu kiến trúc “khối hộp đóng kín” truyền thống.
Một điểm đặc biệt nữa là giải pháp kiến trúc thông minh giúp tiết kiệm chi phí vận hành. Khoảng một nửa diện tích của bảo tàng tận dụng tối đa thông gió tự nhiên, hoạt động như những “bẫy gió” điều hòa không khí quanh năm. Hệ thống mái lớn không chỉ có tác dụng che chắn mà còn tạo ra sự lưu thông khí, mang lại một không gian mát mẻ mà không cần sử dụng điều hòa.
Vật liệu xây dựng cũng được tối giản. Toàn bộ công trình sử dụng bê tông trần – không ốp đá, không sơn phủ phức tạp, mà chỉ phủ một lớp sơn thẩm thấu để chống ẩm và giữ độ bền cho bề mặt. Cách làm này giúp giảm thiểu chi phí hoàn thiện, đồng thời tạo nên một ngôn ngữ thẩm mỹ riêng: thô mộc, bền vững và giàu chất “quân sự”.
“Chúng tôi không ngờ rằng công trình Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam lại thu hút đông đảo khách đến tham quan như vậy. Đến đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng nội dung trưng bày mà còn được trải nghiệm một công trình thiết kế hiện đại, vừa học hỏi vừa thư giãn”, kiến trúc sư Trịnh Việt A chia sẻ.
Admin
Nguồn: VnExpress
