Viêm phổi do phế cầu khuẩn đang nổi lên như một mối đe dọa sức khỏe toàn cầu, đặc biệt là ở người lớn tuổi và những người có bệnh nền. Theo thống kê của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), viêm phổi là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Tại Việt Nam, bệnh nhiễm trùng này khá phổ biến, tuy nhiên nhiều người chưa nhận thức đầy đủ về tác nhân gây bệnh chính là phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae).
Nghiên cứu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) chỉ ra rằng, phế cầu khuẩn thường trú trong vòm họng của 5-90% dân số và có thể trở thành tác nhân gây bệnh khi sức đề kháng của cơ thể suy yếu. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có khoảng 1,6 triệu ca tử vong trên toàn cầu do vi khuẩn này gây ra.
Phế cầu khuẩn có thể gây ra các bệnh không xâm lấn như viêm tai giữa, viêm phổi và các bệnh xâm lấn nguy hiểm hơn như viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, và viêm phổi kèm nhiễm khuẩn huyết. Đáng lo ngại, tỷ lệ tử vong ở người cao tuổi mắc các bệnh xâm lấn do phế cầu khuẩn có thể lên đến 40%.
Sự phức tạp trong việc kiểm soát phế cầu khuẩn xuất phát từ việc chúng có hơn 100 tuýp huyết thanh khác nhau, mỗi loại có xu hướng gây bệnh khác nhau. Viêm phổi do phế cầu khuẩn khá phổ biến ở người cao tuổi, có thể đi kèm hoặc không kèm theo nhiễm trùng huyết.
Dữ liệu từ CDC Hoa Kỳ cho thấy người trên 50 tuổi có nguy cơ nhập viện do viêm phổi phế cầu cao gấp 6 lần so với nhóm tuổi 18-49. Tuy nhiên, những người trẻ tuổi (18-49) mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường, bệnh tim, hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cũng có nguy cơ cao mắc bệnh do phế cầu khuẩn.
Tại Việt Nam, tình trạng già hóa dân số và trẻ hóa các bệnh nền đang tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế, đặc biệt khi số lượng người dễ bị tổn thương bởi phế cầu khuẩn ngày càng tăng.
Thêm vào đó, tình trạng kháng kháng sinh và sự đồng nhiễm của nhiều loại virus đường hô hấp như cúm mùa và SARS-CoV-2 (virus gây đại dịch Covid-19) đang làm phức tạp thêm quá trình điều trị các bệnh do phế cầu khuẩn, dẫn đến chi phí điều trị tăng cao nhưng hiệu quả lại giảm sút.
Trước thực tế này, WHO đã xếp phế cầu khuẩn vào danh sách các tác nhân cần được ưu tiên phòng ngừa ở những đối tượng dễ bị tổn thương, đặc biệt là người cao tuổi, nhằm giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.
Từ cuối năm 2024, CDC Hoa Kỳ đã khuyến cáo tiêm vaccine phế cầu khuẩn cho người từ 50 tuổi trở lên (đặc biệt là những người có bệnh nền), và thậm chí cả những người trẻ hơn (từ 18 tuổi). Điều này cho thấy sự quan ngại về mức độ nguy hiểm của bệnh và tầm quan trọng của việc phòng ngừa.
Tại Việt Nam, vaccine phòng phế cầu khuẩn đã được cấp phép lưu hành từ lâu, nhưng tỷ lệ tiêm chủng ở người trưởng thành còn thấp. Nhiều người vẫn hiểu lầm rằng chỉ trẻ em mới cần tiêm ngừa và vaccine có thể gây hại cho cơ thể.
WHO giải thích rằng vaccine hoạt động bằng cách kích thích hệ miễn dịch thông qua việc đưa vào cơ thể một số thành phần của vi sinh vật đã được xử lý và không có khả năng gây bệnh, tương tự như một nhiễm trùng tự nhiên. Hiện nay, Bộ Y tế Việt Nam đã cấp phép lưu hành 5 loại vaccine phòng phế cầu khuẩn, với số lượng tuýp huyết thanh, cơ chế kích thích miễn dịch và hiệu quả bảo vệ khác nhau.
Các vaccine ngừa phế cầu khuẩn hoạt động bằng cách “giới thiệu” với cơ thể phần polysaccharide cấu tạo nên vỏ của vi khuẩn, từ đó cơ thể tạo ra kháng thể chống lại các polysaccharide này. Vaccine chứa càng nhiều tuýp huyết thanh thì càng có khả năng bảo vệ cơ thể khỏi nhiều loại phế cầu khuẩn.
Tuy nhiên, chỉ có vaccine chứa polysaccharide gắn protein mang (còn gọi là vaccine phế cầu cộng hợp hay PCV) mới có khả năng tạo ra trí nhớ miễn dịch, nghĩa là chỉ cần tiêm một lần sẽ bảo vệ lâu dài khỏi các tuýp huyết thanh có trong vaccine.
Hơn nữa, công nghệ vaccine cộng hợp còn giúp giảm lượng phế cầu khuẩn trú ngụ trong vùng mũi hầu, từ đó hạn chế lây nhiễm phế cầu khuẩn từ người này sang người khác, góp phần tăng cường miễn dịch cộng đồng.
Việc lựa chọn chủng ngừa phù hợp sẽ phụ thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe, mong muốn của mỗi người và kết quả khám sàng lọc từ bác sĩ dự phòng. Do đó, người dân cần chủ động tìm hiểu thông tin và trao đổi với bác sĩ để đưa ra quyết định đúng đắn nhất.
Bộ Y tế khuyến cáo người dân duy trì lối sống lành mạnh, giữ vệ sinh cá nhân và khám sức khỏe định kỳ để giảm nguy cơ mắc bệnh và điều trị hiệu quả nhiều bệnh, trong đó có các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra.
Admin
Nguồn: VnExpress
