Ngành công nghiệp ô tô toàn cầu đang đối diện với một bước ngoặt lịch sử, khi cuộc cách mạng công nghệ chuyển dịch từ xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện, buộc các nhà sản xuất phải tìm cách thích ứng. Bên cạnh đó, bối cảnh chính trị thế giới cũng có những tác động không nhỏ đến sự phát triển của ngành công nghiệp này.
Thế giới hiện nay đang chứng kiến nhiều điểm nóng căng thẳng như xung đột Nga – Ukraine, Israel – Palestine, Ấn Độ – Pakistan. Gần đây, chính sách thuế quan của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng tạo ra một áp lực lớn lên nền kinh tế toàn cầu, gây ra không ít khó khăn cho ngành công nghiệp ô tô.
Liệu xe điện có bị “hy sinh” trong cuộc chiến thương mại?
Sự trỗi dậy của xe điện diễn ra với tốc độ chóng mặt, đặc biệt là xe điện từ Trung Quốc đang trên đà chinh phục thị trường toàn cầu. Trung Quốc nổi lên như một thế lực mới, thách thức các quốc gia dẫn đầu ngành ô tô trong nhiều thập kỷ như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, và sẵn sàng cho một cuộc chiến về giá khốc liệt ngay từ đầu năm 2025.
Trước tình hình này, các nước phương Tây đã có những động thái đáp trả. Chính quyền cựu Tổng thống Mỹ J. Biden đã áp thuế 100% đối với xe điện nhập khẩu từ Trung Quốc. Tiếp đó, ông Trump còn áp thêm thuế bổ sung 35%, loại bỏ khoản trợ cấp 7.500 USD cho người mua xe điện, đồng thời ban hành sắc lệnh hành pháp ngăn chặn các chính sách chống biến đổi khí hậu, cho rằng chúng đe dọa đến sự thống trị năng lượng của Mỹ.
Châu Âu cũng tăng thêm 35% thuế, cộng với 10% đã có, đối với xe điện nhập từ Trung Quốc, bắt đầu từ năm 2024. Thêm vào đó, các tập đoàn ô tô châu Âu đã vận động hành lang thành công để Ủy ban châu Âu nới lỏng các tiêu chuẩn CO2 mới và lùi thời hạn áp dụng lại hai năm.
Luật cấm bán xe động cơ đốt trong dự kiến có hiệu lực vào năm 2035 cũng đang được thảo luận tại Nghị viện châu Âu về việc hoãn lại thời điểm áp dụng. Mục đích của việc này là để các hãng xe tiếp tục bán các mẫu xe xăng và hybrid có lợi nhuận cao, từ đó hỗ trợ cho quá trình phát triển xe điện.
Tất cả những động thái này đều góp phần làm chậm lại đà phát triển của xe điện và sự xâm nhập của xe Trung Quốc vào thị trường Âu – Mỹ. Trong thời gian này, các nhà sản xuất phương Tây có thể tập trung xây dựng một hệ sinh thái sản xuất ít phụ thuộc vào Trung Quốc hơn, đồng thời bắt kịp công nghệ xe kết nối và tự động mà nhiều quốc gia đã theo đuổi trong nhiều năm.
Câu hỏi đặt ra là, liệu việc làm chậm lại tiến trình phát triển của xe điện có thực sự mang lại lợi ích cho tương lai của ngành công nghiệp ô tô điện châu Âu và Mỹ, hay ngược lại?
Toàn cầu hóa ngành ô tô có đang đi đến hồi kết?
Chính sách thuế quan mang đậm màu sắc “nước Mỹ trên hết” không chỉ gây áp lực lên các đối thủ như Trung Quốc, mà còn cả các đồng minh thân cận như Canada, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc.
Theo đó, tất cả xe nhập khẩu vào Mỹ sẽ phải chịu thêm 25% thuế, cộng với 10% đã có. Ông Trump kỳ vọng biện pháp này sẽ mang về 100 tỷ USD mỗi năm cho nước Mỹ, tạo điều kiện để tái thiết ngành công nghiệp ô tô và tạo công ăn việc làm cho người dân.
Vậy các đồng minh của Mỹ đã phản ứng như thế nào?
Chính sách thuế quan của ông Trump, một mặt củng cố nền kinh tế quốc gia, nhưng mặt khác cũng gây ra những xáo trộn kinh tế và thương mại trên quy mô toàn cầu, đặc biệt nghiêm trọng đối với các quốc gia đồng minh. Nhật Bản và Hàn Quốc là những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề do lượng xe xuất khẩu sang Mỹ lớn, lần lượt là 1,3 và 1,4 triệu xe trong năm 2024. Tiếp theo là Liên minh châu Âu với 700.000 xe. Mexico và Canada, nơi các thương hiệu Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức đặt nhà máy lắp ráp xe cho thị trường Mỹ, cũng là những nhà cung cấp linh kiện quan trọng cho ngành công nghiệp ô tô Mỹ.
Các đồng minh đều có phản ứng mạnh mẽ trước những quyết định đơn phương của ông Trump, thể hiện quyết tâm bảo vệ ngành công nghiệp và lợi ích quốc gia. Tùy thuộc vào tương quan lực lượng và vị thế của mỗi quốc gia, họ có những đối sách khác nhau, từ thương lượng để tránh đối đầu trực diện, đến các biện pháp trả đũa có tính toán.
Thương lượng song song với “ăn miếng trả miếng”
Liên minh châu Âu cho rằng các mức thuế quan áp đặt lên họ là không công bằng và cần phải có phản ứng đáp trả. Giải pháp được lựa chọn là “cứng rắn và hợp lý” bằng cách tăng thuế đối với các sản phẩm nhập khẩu từ Mỹ. Danh sách các sản phẩm này đang được Ủy ban châu Âu xây dựng.
Tại Canada, tình hình trở nên phức tạp hơn do bối cảnh chính trị căng thẳng. Bên cạnh các biện pháp thuế quan tương tự châu Âu, Thủ tướng Canada Mark Carney đã biến cuộc chiến thương mại thành một cuộc “đấu tranh giải phóng” khỏi sự phụ thuộc kinh tế và chính trị vào Mỹ. Canada đang tái cấu trúc các liên minh và đẩy nhanh các thỏa thuận hợp tác với châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ trong nhiều lĩnh vực như quốc phòng, năng lượng và công nghiệp.
Với vị thế kinh tế yếu hơn, Mexico tránh đối đầu trực tiếp và tìm cách thương lượng để duy trì mục tiêu hội nhập kinh tế sâu rộng hơn với Mỹ. Để xoa dịu các vấn đề liên quan đến buôn bán ma túy và di cư, Mexico thông báo sẽ trao trả đặc biệt cho Mỹ 29 nghi phạm buôn ma túy và triển khai 10.000 nhân viên an ninh dọc biên giới để kiểm soát dòng người di cư.
Phản ứng phù hợp và chiến lược dài hạn
Trong nhiều thập kỷ, Mỹ luôn là thị trường xuất khẩu quan trọng nhất đối với các hãng xe Nhật Bản, chiếm khoảng 28% tổng lượng xuất khẩu ô tô của quốc gia này. Năm 2024, khoảng 5,9 triệu xe từ 6 hãng ô tô hàng đầu Nhật Bản (bao gồm cả xe sản xuất tại chỗ và xe nhập khẩu) được bán tại Mỹ. Việc tăng 25% thuế nhập khẩu là một đòn giáng mạnh vào ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản, nhưng họ không vội vàng đưa ra các biện pháp trả đũa trực diện.
Đối với Nhật Bản, đây là một tín hiệu rõ ràng về một kỷ nguyên địa chính trị mới, và họ đã nhanh chóng khởi động một cuộc tái cấu trúc sản xuất ô tô. Đây thực chất là một cuộc cải tổ chiến lược toàn diện của ngành công nghiệp Nhật Bản trước những biến động của nền kinh tế toàn cầu. Quá trình này có lẽ đã không diễn ra nếu không có tác động từ chính sách thuế quan của ông Trump.
Hậu quả của chính sách thuế quan từ chính quyền Mỹ là nhiều nhà máy sản xuất phụ tùng và lắp ráp xe ở Mỹ, Canada, Mexico, châu Âu phải tạm ngừng hoạt động, dẫn đến hàng ngàn công nhân bị mất việc làm và sự rạn nứt trong hệ sinh thái sản xuất. Trong khi đó, các tập đoàn Nhật Bản âm thầm lên kế hoạch chuyển các phương tiện sản xuất sang châu Á.
Những chuyển động này không gây ra khủng hoảng ngay lập tức, mà là một sự xói mòn chậm rãi. Các nhà máy có thể không đóng cửa, nhưng các khoản đầu tư sẽ ngừng lại và các mẫu xe mới sẽ không còn được giao cho các cơ sở ở Mỹ. Đây không phải là một sự sụp đổ đột ngột, mà là một sự biến mất dần dần.
Nhật Bản đã tăng cường quan hệ với Bắc Kinh thông qua các khoản đầu tư gần 2 tỷ USD để xây dựng một nhà máy sản xuất xe điện và hybrid cho thương hiệu Lexus, và 1,4 tỷ USD cho các cơ sở sản xuất xe điện Nissan. Các hãng xe Nhật Bản cũng tiếp tục tăng cường đầu tư vào các phương tiện sản xuất ở ASEAN như Thái Lan, Indonesia và Việt Nam. Những dự án này nằm trong một chiến lược rộng lớn nhằm định vị Nhật Bản ở trung tâm ngành xe châu Á, với trọng điểm là Trung Quốc – thị trường lớn và năng động nhất thế giới, với doanh số 27,5 triệu xe vào năm 2024, so với 15,9 triệu của thị trường Mỹ.
Đòn phản công nhắm vào hệ sinh thái sản xuất của Mỹ
Các hãng xe Hàn Quốc không trả đũa bằng cách áp thuế trả lại, mà tuyên bố sẽ ngừng toàn bộ xuất khẩu linh kiện ô tô sang Mỹ, bao gồm chip bán dẫn, pin lithium và một số hệ thống điện tử. Điều này gây tê liệt nhiều nhà máy lắp ráp xe ở Mỹ, khiến gần 500.000 người phải tạm ngừng việc chỉ sau 100 ngày ông Trump nhậm chức. Nếu tình trạng này kéo dài, ngành công nghiệp ô tô Mỹ có thể sẽ chao đảo, mất vị trí dẫn đầu trong chuỗi giá trị toàn cầu và tụt lại phía sau.
Liệu công nghiệp ô tô Mỹ có thể lấy lại vị thế dẫn đầu?
Mục đích của ông Trump khi áp đặt chính sách thuế quan là phục hồi nền công nghiệp Mỹ và mang việc làm trở lại cho người dân. Tuy nhiên, chỉ sau vài tháng, nhiều nhà máy sản xuất ô tô đã phải tạm ngừng hoạt động, hàng nghìn công nhân mất việc làm do chuỗi cung ứng bị gián đoạn.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ngành ô tô đòi hỏi các chuỗi cung ứng phức tạp trên quy mô toàn cầu. Nếu tình trạng cô lập này kéo dài, Mỹ có thể mất vị trí dẫn đầu trong chuỗi giá trị toàn cầu, và ngành công nghiệp ô tô Mỹ có nguy cơ rơi vào suy thoái. Phần lớn lịch sử ngành công nghiệp ô tô thế giới trong mấy thập kỷ qua đều xoay quanh Mỹ, nhưng giờ đây trục đó đang bắt đầu dịch chuyển sang phía bên kia của thế giới. Kỷ nguyên của những quyết định đơn phương dường như đã chấm dứt.
Admin
Nguồn: VnExpress
