Nghệ thuật may trang phục truyền thống của hai cộng đồng dân tộc thiểu số Sán Chỉ và Dao Thanh Phán tại Quảng Ninh vừa được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, theo công bố mới nhất của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Sự kiện này nâng tổng số di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của tỉnh Quảng Ninh lên con số 19.
Người Sán Chỉ, chiếm khoảng 12% dân số Quảng Ninh, sinh sống chủ yếu ở Móng Cái, Bình Liêu, Tiên Yên và Đầm Hà, nổi bật với trang phục giản dị nhưng vẫn đậm đà bản sắc. Nam giới Sán Chỉ thường mặc áo chàm với hai túi rộng, kết hợp cùng quần dài ống rộng cạp chun, tạo sự thoải mái khi di chuyển trên địa hình đồi núi. Trang phục nữ giới là váy chàm, áo xanh, đôi khi khoác thêm áo chàm hai mảnh dài ngang váy. Phụ nữ thường búi tóc, đội khăn đen và đeo trang sức bạc. Để hoàn thiện một bộ trang phục truyền thống, người phụ nữ Sán Chỉ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ như nhuộm vải, cắt may và thêu thùa, đòi hỏi sự khéo léo và kiên trì.
Trong khi đó, người Dao Thanh Phán, chiếm khoảng 3% dân số Quảng Ninh và cư trú rải rác ở Hạ Long, Ba Chẽ, Tiên Yên, Bình Liêu, Đầm Hà và Hải Hà, lại gây ấn tượng mạnh bởi trang phục rực rỡ, được thêu thủ công tỉ mỉ bằng sợi len màu. Áo dài tay xẻ tà của phụ nữ Dao Thanh Phán được trang trí bằng các hoa văn hình sóng nước, núi non, chữ Vạn, hoa hồi tám cánh và các đường viền song song. Thiết kế áo mở ngực, tay dài, với nẹp cổ to thêu họa tiết cầu kỳ ở cổ và ngực. Điểm nhấn đặc biệt là phần ngực áo được đắp vải thêu hình mặt trời xen lẫn núi đồi, cây cỏ cách điệu, tạo nên một tổng thể hài hòa và sống động. Quần của phụ nữ Dao Thanh Phán thường là quần lửng hoặc quần ống ngố, được thêu họa tiết chân chó, chim gấp, những biểu tượng gắn liền với tín ngưỡng thờ Bàn Vương, tổ tiên của người Dao. Màu sắc của các họa tiết này thường tuân theo nguyên lý ngũ hành, thể hiện ước mong về sự sinh sôi, phát triển và sự bảo hộ của tổ tiên.
Chiếc mũ đội đầu của phụ nữ Dao Thanh Phán là một tác phẩm nghệ thuật cầu kỳ, tốn nhiều công sức nhất để hoàn thiện. Mũ có hình vuông, cao khoảng 30 cm, được tạo thành từ 110-120 tấm vải thêu viền đỏ, xếp chồng lên nhau với lớp lót xốp mềm bên trong. Khi đi rừng, họ quấn thêm vải hoa đỏ để bảo vệ mũ khỏi bụi bẩn. Trong ngày cưới, cô dâu còn đội thêm khăn thêu công phu, buộc chỉ đỏ và hạt cườm để tăng thêm vẻ trang trọng.
Trang phục của nam giới Dao Thanh Phán có sự phân biệt theo hoàn cảnh: áo ngắn mặc hàng ngày, áo dài màu chàm hoặc nâu mặc khi đi lễ hoặc chợ phiên. Sự đơn giản trong trang phục nam giới vẫn đảm bảo tính truyền thống và công năng sử dụng.
Quá trình tạo nên trang phục truyền thống của người Dao Thanh Phán, đặc biệt là công đoạn thêu thùa, đòi hỏi kỹ thuật cao và sự khéo léo đặc biệt. Người thợ thêu phải sử dụng kim to bằng cây tăm, dài khoảng 5 cm, để khâu chỉ màu lên vải, tạo nên những hình ảnh tinh xảo về sông núi, sóng nước. Nghề thêu này không có sách vở hướng dẫn mà được truyền lại từ đời này sang đời khác, từ mẹ sang con gái, và được xem là một tiêu chuẩn đánh giá sự trưởng thành của người phụ nữ Dao.
Việc công nhận nghệ thuật may trang phục của người Sán Chỉ và Dao Thanh Phán là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc, mà còn mở ra cơ hội phát triển du lịch và nâng cao đời sống tinh thần cho cộng đồng.
Admin
Nguồn: VnExpress
