Ngày 6/6, tập đoàn quân sự tư nhân Wagner của Nga thông báo đã hoàn thành “nhiệm vụ chính” kéo dài 3,5 năm tại Mali, đồng thời bắt đầu rút quân về nước. Lực lượng này đã tham gia vào các hoạt động chống phiến quân ở quốc gia châu Phi này. Theo đó, Quân đoàn châu Phi, một lực lượng bán vũ trang do Bộ Quốc phòng Nga thành lập, sẽ đảm nhận vai trò của Wagner tại Mali.
Wagner tuyên bố trong thời gian hoạt động ở Mali, họ đã hỗ trợ chính quyền quân sự giành lại quyền kiểm soát các thủ phủ vùng. Lực lượng này cũng cho biết đã tiêu diệt “hàng nghìn phiến quân và chỉ huy” gây bất ổn cho dân thường trong nhiều năm.
Ulf Laessing, người đứng đầu chương trình Sahel tại Quỹ Konrad Adenaue của Đức, nhận định động thái này đánh dấu một giai đoạn tái cấu trúc Wagner do Điện Kremlin khởi xướng. Điều này giúp Nga củng cố vị thế và ảnh hưởng tại châu Phi một cách chính thức hơn.
Wagner, do doanh nhân Yevgeny Prigozhin thành lập năm 2014, đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch quân sự của Nga tại Syria năm 2015 và sau đó là cuộc xung đột ở Ukraine.
Từ năm 2017, Wagner mở rộng hoạt động sang châu Phi, nơi nhiều quốc gia đối mặt với bất ổn chính trị, xung đột vũ trang và sự suy yếu của các thể chế nhà nước do sự trỗi dậy của các nhóm phiến quân.
Tổ chức tư vấn chính sách toàn cầu RAND cho biết Wagner đã hoạt động tại 6 quốc gia châu Phi từ năm 2017 đến 2021, bao gồm Cộng hòa Trung Phi (CAR), Mali, Libya, Sudan, và gần đây là Burkina Faso và Niger.
Các hoạt động chính của Wagner ở châu Phi bao gồm cung cấp dịch vụ an ninh cho chính quyền địa phương, huấn luyện quân đội và bảo vệ các tài sản chiến lược như mỏ vàng, kim cương và dầu mỏ. Đổi lại, Wagner được quyền khai thác tài nguyên, tạo lợi nhuận để tài trợ cho các hoạt động quân sự và kinh doanh khác.
Tại CAR, khoảng 1.000 tay súng Wagner hỗ trợ chính phủ của Tổng thống Faustin-Archange Touadera chống lại các nhóm nổi dậy và bảo vệ các mỏ vàng, kim cương. Các công ty con của Wagner được phép khai thác gỗ không hạn chế và kiểm soát mỏ vàng Ndassima.
Ở Mali, sau cuộc đảo chính năm 2020 và 2021, chính phủ quân sự đã mời Wagner hỗ trợ chiến dịch chống phiến quân. Theo Al Jazeera, có khoảng 1.500 thành viên Wagner hoạt động ở Mali tính đến tháng 3/2025.
Tại Libya, Wagner hỗ trợ tướng Khalifa Haftar trong các hoạt động quân sự và kiểm soát các cơ sở dầu mỏ. Sự hiện diện mạnh mẽ của Wagner ở châu Phi giúp Nga mở rộng ảnh hưởng địa chính trị và tăng cường lợi ích kinh tế, đặc biệt là trong các thỏa thuận khai thác tài nguyên.
Việc sử dụng Wagner cho phép Nga cạnh tranh ảnh hưởng với các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Pháp và Mỹ, đồng thời gia tăng vị thế tại châu Phi. Theo RAND, các hoạt động khai thác vàng và kim cương của Wagner tại CAR và Sudan mang lại cho Nga hàng trăm triệu USD mỗi năm.
Tuy nhiên, tương lai của Wagner ở châu Phi trở nên bất định sau cuộc nổi loạn của Prigozhin vào tháng 6/2023. Prigozhin đã dẫn 25.000 tay súng Wagner kiểm soát trụ sở Quân khu miền Nam ở Rostov-on-Don và tiến về Moskva để phản đối lãnh đạo Bộ Quốc phòng.
Cuộc nổi loạn kết thúc sau chưa đầy 24 giờ khi Prigozhin đồng ý rút quân và chuyển đến Belarus. Các tay súng Wagner không tham gia nổi loạn được phép ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga. Sau khi Prigozhin qua đời trong một tai nạn máy bay hai tháng sau đó, Điện Kremlin đã thúc đẩy nỗ lực biến Wagner thành một phần của lực lượng vũ trang Nga, đặt dưới sự lãnh đạo của Bộ Quốc phòng.
Tháng 2/2024, Quân đoàn châu Phi được thành lập, trực thuộc Bộ Quốc phòng Nga. Reuters cho biết 70-80% thành viên Quân đoàn châu Phi từng là tay súng Wagner.
Thứ trưởng Quốc phòng Nga Yunus-Bek Yevkurov được giao nhiệm vụ giám sát hoạt động của Quân đoàn châu Phi tại Trung Đông – Bắc Phi. Lực lượng này đang được triển khai tại 5 quốc gia, bao gồm Burkina Faso, Libya, Mali, CAR và Niger.
Sự chuyển đổi này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Trước đây, Wagner hoạt động với mức độ tự chủ cao, cho phép Prigozhin điều hành các hoạt động kinh doanh và quân sự một cách độc lập. Tuy nhiên, dưới sự kiểm soát của Bộ Quốc phòng, Quân đoàn châu Phi trở thành một phần của bộ máy nhà nước Nga, mất đi tính chất “tư nhân”.
Tháng 10/2023, theo nguồn tin thân Wagner, Pavel Prigozhin, con trai của Yevgeny Prigozhin, đã đảm nhận vai trò lãnh đạo nhóm. Tuy nhiên, dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Bộ Quốc phòng Nga, vai trò của Pavel mang tính biểu tượng hơn là thực quyền.
Wagner không bị giải thể, nhưng mọi hoạt động của họ tại châu Phi chịu sự giám sát trực tiếp từ chính quyền Moskva, nhằm đảm bảo rằng lực lượng này phục vụ lợi ích quốc gia của Nga thay vì các mục tiêu cá nhân của gia đình Prigozhin.
Sự chuyển đổi từ Wagner sang Quân đoàn châu Phi mang lại nhiều tác động cho các quốc gia ở châu Phi. Sự hỗ trợ từ Bộ Quốc phòng Nga có thể đảm bảo nguồn cung vũ khí và hậu cần ổn định hơn so với thời Prigozhin, tránh tình trạng thiếu đạn dược.
Tuy nhiên, việc mất đi tính linh hoạt của một tập đoàn quân sự tư nhân có thể làm giảm hiệu quả của Wagner trong các chiến dịch. Wagner dưới thời Prigozhin nổi tiếng với chiến thuật cứng rắn và khả năng thích nghi nhanh chóng với các môi trường xung đột phức tạp.
Khi đặt dưới sự kiểm soát của Bộ Quốc phòng Nga, quá trình ra quyết định có thể chậm lại, làm giảm khả năng phản ứng nhanh chóng của lực lượng này.
Ngoài ra, RAND cũng đề cập đến các cáo buộc về vi phạm nhân quyền và tội phạm chiến tranh liên quan đến Wagner. Liên Hợp Quốc và các nhóm nhân quyền đã ghi nhận các hành vi vi phạm luật chiến tranh của tay súng Wagner tại Mali và CAR, bao gồm sát hại dân thường và cướp bóc tài sản.
Các chuyên gia cho rằng việc Bộ Quốc phòng Nga tiếp tục sử dụng các tay súng Wagner bị cáo buộc phạm tội ác chiến tranh trong Quân đoàn châu Phi có thể làm gia tăng căng thẳng với cộng đồng quốc tế và các nước phương Tây.
Một vấn đề khác trong quá trình tái cấu trúc Wagner là việc tiếp quản các hoạt động kinh tế của tập đoàn này. Bộ Quốc phòng Nga và Cơ quan Tình báo Quốc phòng (GRU) đã tìm cách quản lý các hoạt động này, nhưng quá trình chuyển giao không dễ dàng.
Wagner đã xây dựng một mạng lưới khai thác tài nguyên phức tạp tại châu Phi, đặc biệt là vàng và kim cương ở CAR và Sudan. Các công ty liên kết với Prigozhin, như Meroe Gold và Lobaye Invest, đã kiểm soát các mỏ khai thác và cơ sở xuất khẩu tài nguyên, mang lại lợi nhuận lớn.
Hoạt động kinh doanh này phụ thuộc rất lớn vào quan hệ cá nhân mà Prigozhin đã xây dựng với lãnh đạo các nước châu Phi. Sau cái chết của Prigozhin, việc duy trì các hợp đồng khai thác tài nguyên trở nên phức tạp, khi chính phủ các nước sở tại có thể yêu cầu thay đổi điều khoản hợp đồng hoặc tìm kiếm các đối tác khác nếu cảm thấy Nga “không đáng tin cậy”.
Tại Mali, mô hình Quân đoàn châu Phi mà Nga xây dựng chưa chứng tỏ được nhiều thành công. Quân đội Mali và các tay súng Nga đã hứng chịu tổn thất nặng nề khi bị nhóm phiến quân JNIM tấn công vào căn cứ Boulkessi, khiến ít nhất 60 binh sĩ thiệt mạng và 40 người bị thương.
Rida Lyammouri, chuyên gia về châu Phi tại Trung tâm Chính sách New South ở Morocco, cho rằng tổn thất này là một trong những lý do khiến Wagner đột ngột rút khỏi Mali.
Theo các chuyên gia, những biến cố như vậy có thể làm giảm niềm tin của các đối tác châu Phi với lực lượng Wagner, đồng thời tạo cơ hội cho các đối thủ cạnh tranh ảnh hưởng của Nga ở khu vực này. Để cứu vãn tình thế, Nga có thể sẽ tăng cường đầu tư vào Quân đoàn châu Phi hoặc phát triển một mô hình mới thay thế Wagner để đảm bảo lợi ích chiến lược ở châu lục.
Các nhà phân tích của RAND nhận định, về lâu dài, hiệu quả trong nỗ lực tái cấu trúc Wagner ở châu Phi của Nga sẽ phụ thuộc vào việc Điện Kremlin thành công đến mức nào trong việc thiết lập quan hệ với chính phủ các nước trong khu vực và đảm bảo sự bền vững về mặt tài chính và lợi ích.
Admin
Nguồn: VnExpress
