Hàng triệu năm qua, một ranh giới vô hình mang tên đường Wallace đã đóng vai trò then chốt trong việc định hình sự tiến hóa khác biệt của động vật hoang dã, thậm chí cả các loài chim, giữa hai khu vực địa lý riêng biệt.
Đường Wallace hình thành từ khoảng 30 triệu năm trước, khi mảng kiến tạo Australia va chạm với mảng Á-Âu, tạo ra một quần đảo, làm thay đổi dòng hải lưu và hình thành các vùng khí hậu mới. Sự kiện địa chất này đã tạo ra sự phân hóa rõ rệt: trong khi khỉ, vượn, voi, hổ và tê giác tiến hóa ở khu vực Indonesia và Malaysia, thì thú có túi, thú đơn huyệt, loài gặm nhấm và vẹt mào lại phát triển mạnh mẽ ở New Guinea và Australia. Rất ít loài có thể tìm thấy ở cả hai bên của ranh giới này.
Đường Wallace được đặt theo tên nhà tự nhiên học Alfred Russel Wallace, người đầu tiên nhận ra sự khác biệt đáng kể trong thế giới động vật, đặc biệt là động vật có vú, khi ông khám phá khu vực này vào giữa thế kỷ 19. Wallace từng nhận xét rằng eo biển Lombok, với chiều rộng chỉ 24 km giữa Bali và Lombok, đánh dấu một ranh giới rõ rệt, phân chia hai vùng động vật học lớn của thế giới. Ông cũng là người đồng thời phát triển thuyết tiến hóa cùng với Charles Darwin. Đường ranh giới do Wallace vạch ra trên bản đồ hơn một thế kỷ trước vẫn được coi là một rào cản tiến hóa quan trọng, mặc dù vị trí chính xác và cơ chế hoạt động của nó vẫn là chủ đề tranh luận.
Về mặt địa chất, đường Wallace phân tách thềm lục địa châu Á với thềm của mảng kiến tạo Australia. Nó không chỉ là một đường địa chất mà còn là ranh giới khí hậu và sinh học. Các kênh đại dương sâu, như eo biển Lombok, ngăn cách hai thềm lục địa, gây khó khăn cho động vật di chuyển qua. Ngay cả khi mực nước biển hạ thấp trong quá khứ, những hố sâu này vẫn tồn tại.
Mặc dù sự khác biệt do đường Wallace tạo ra thể hiện rõ nhất khi so sánh động vật có vú ở châu Á và Australia, nhưng nó cũng ảnh hưởng đến chim, bò sát và các loài động vật khác. Ngay cả những sinh vật có khả năng bay lượn cũng hiếm khi vượt qua ranh giới này. Thậm chí, trong đại dương, một số loài cá và vi sinh vật còn cho thấy sự khác biệt về di truyền giữa hai bên đường Wallace, cho thấy sự giao trộn giữa các quần thể là rất hạn chế.
Các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu những yếu tố cụ thể ngăn cản sự di cư của động vật qua đường Wallace. Tuy nhiên, môi trường sống và khí hậu có thể đóng vai trò quan trọng. Một nghiên cứu năm 2023 trên hơn 20.000 loài động vật có xương sống cho thấy các dòng dõi ở Đông Nam Á tiến hóa trong môi trường nhiệt đới cổ đại, tạo điều kiện cho chúng lan rộng về phía New Guinea qua các hòn đảo ẩm ướt. Ngược lại, động vật hoang dã trên thềm lục địa Australia phát triển trong điều kiện khô hạn hơn, dẫn đến một con đường tiến hóa khác biệt. Điều này có thể khiến động vật Australia gặp bất lợi khi thích nghi với các đảo nhiệt đới gần xích đạo.
Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng lưu ý rằng đường Wallace không phải là một biên giới tuyệt đối. Một số loài động vật có khả năng bơi, nổi hoặc bay, như dơi, bọ cánh cứng, thằn lằn monitor hoặc khỉ đuôi dài, vẫn có thể vượt qua ranh giới này. Càng nghiên cứu sâu về đường Wallace, các nhà khoa học càng nhận thấy rằng việc xác định vị trí chính xác của nó và đánh giá mức độ dễ dàng vượt qua rào cản này là một thách thức.
Dù vậy, đường Wallace vẫn là một công cụ hữu ích để hiểu sự tiến hóa của hàng nghìn loài động vật, giúp chúng ta khám phá sự đa dạng sinh học độc đáo của khu vực.
Admin
Nguồn: VnExpress
