Kỹ sư Hồ Quang Cua, người lai tạo ra giống gạo ST25 trứ danh từng đoạt giải “Gạo ngon nhất thế giới” vào các năm 2019 và 2023, đang nỗ lực xây dựng vùng nguyên liệu theo hướng nông nghiệp tuần hoàn, một mô hình canh tác thân thiện với môi trường. Mô hình này tập trung vào việc khai thác tối đa các nguồn tài nguyên tự nhiên sẵn có như vi sinh vật, nấm và vi khuẩn để thay thế cho phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật.
Ông Cua nhấn mạnh, “Nông nghiệp tuần hoàn giúp sản xuất ổn định, đất đai phì nhiêu và đặc biệt là giảm phát thải khí nhà kính”. Trong suốt 8 năm qua, ông đã không ngừng thử nghiệm và hoàn thiện mô hình này trên đồng ruộng của mình. Hai năm trở lại đây, kỹ sư Cua đã mạnh dạn mở rộng quy mô vùng nguyên liệu, hướng đến canh tác lúa an toàn trên diện rộng, với mục tiêu đảm bảo hiệu quả kinh tế song song với bảo vệ môi trường.
Trên những cánh đồng ST25, ông khuyến khích nông dân sử dụng phân hữu cơ để tăng cường sức đề kháng cho cây lúa, từ đó giảm thiểu nguy cơ sâu bệnh cho các vụ sau. Các loại vi sinh vật có lợi như vi khuẩn cố định đạm và nấm phân giải lân được sử dụng để giúp cây lúa hấp thu dinh dưỡng từ đất một cách tự nhiên, giảm sự phụ thuộc vào phân bón vô cơ.
Ông Cua giải thích: “Ngay sau khi gieo sạ, vi khuẩn phân giải lân sẽ giúp rễ lúa bám sâu vào đất, tận dụng lượng phân bón còn sót lại từ vụ trước. Nấm và vi sinh vật còn có tác dụng phân giải chất hữu cơ, làm sạch ruộng và tiêu diệt mầm bệnh.”
Một yếu tố quan trọng khác trong mô hình này là việc hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc trừ sâu, đặc biệt là trong giai đoạn đầu sinh trưởng của cây lúa. Điều này tạo điều kiện cho các loài côn trùng có lợi phát triển, giúp kiểm soát và tiêu diệt các loài sâu hại một cách tự nhiên.
Ông Cua đặt câu hỏi: “Tại sao ngày xưa lúa mùa không cần thuốc vẫn phát triển tốt?”. Ông lý giải rằng, trong tự nhiên, hệ sinh thái cần thời gian để tự cân bằng. Côn trùng gây hại thường xuất hiện trước, sau đó là sự xuất hiện của các loài thiên địch. Nếu không can thiệp bằng hóa chất, tự nhiên sẽ tự thiết lập cơ chế kiểm soát.
“Việc sử dụng thuốc hóa học trước đây là cần thiết, nhưng dần dần, do thiếu các biện pháp kiểm soát phù hợp, dẫn đến tình trạng lạm dụng,” ông Cua nhận định.
Năm 2017, ông Cua bắt đầu thử nghiệm trồng lúa theo tiêu chuẩn hữu cơ và đã được cấp chứng nhận. Tuy nhiên, do các vùng sản xuất lân cận vẫn sử dụng thuốc hóa học, ảnh hưởng đến tiêu chuẩn lúa sạch, ông buộc phải tạm dừng.
Ông chia sẻ: “Thời điểm đó chưa có drone, tôi làm đến đâu được chứng nhận đến đó. Nhưng sau này drone hoạt động khắp nơi, thuốc trừ sâu từ các ruộng khác bay sang làm mất hết chứng nhận. Thiên địch bị tiêu diệt, dịch bệnh bùng phát khiến nông dân không kịp ứng phó.”
Từ thực tế này, ông Cua đã định hình rõ hơn mô hình “nông nghiệp an toàn”, không nhất thiết phải đạt chuẩn hữu cơ, nhưng vẫn hạn chế tối đa việc sử dụng hóa chất, dựa trên nguyên lý tuần hoàn sinh học.
Hiện tại, ông đang xây dựng vùng nguyên liệu lúa an toàn tại vùng lúa tôm của bán đảo Cà Mau, với diện tích khoảng 1.500 ha cho hai vụ mỗi năm, tập trung chủ yếu ở các huyện Phước Long, thị xã Giá Rai (Bạc Liêu), huyện U Minh (Cà Mau), huyện An Minh, An Biên (Kiên Giang). Ngoài ra, ông còn phát triển thêm 1.500 ha lúa an toàn tại thị xã Ngã Năm, Sóc Trăng.
Theo ông Cua, mô hình này chỉ thực sự hiệu quả khi được áp dụng trên diện rộng. Việc canh tác riêng lẻ, manh mún sẽ dễ bị ảnh hưởng chéo, gây khó khăn trong việc kiểm soát đồng bộ thiên địch, thuốc hóa học và nguồn nước.
Là một nhà nghiên cứu ứng dụng, ông Cua cho biết mô hình nông nghiệp tuần hoàn phụ thuộc rất lớn vào nguồn vi sinh vật, nấm và vi khuẩn từ tự nhiên hoặc từ các sản phẩm sản xuất chuyên ngành. Tuy nhiên, hiện nay, Việt Nam vẫn chưa có một hệ thống đầu tư bài bản cho ngành chế phẩm sinh học phục vụ trồng lúa.
“Nếu hạn chế hóa chất, thiên nhiên sẽ tạo điều kiện cho côn trùng, vi khuẩn và nấm có lợi phát triển. Nhưng hiện tại, chúng ta chưa có các sản phẩm vi sinh nội địa đủ mạnh, mà vẫn phải dựa vào các nghiên cứu nhỏ lẻ,” ông Cua trăn trở.
Lúa ST25 được canh tác theo mô hình tuần hoàn hiện có năng suất trung bình đạt 6 tấn/ha, và được thương lái thu mua với giá cao hơn lúa thường từ 3.000 đồng/kg trở lên.
Theo ông Cua, điều khiến nông dân hài lòng nhất là không còn phải phun thuốc, không phải tiếp xúc với mùi hóa chất độc hại, và đất đai ngày càng trở nên màu mỡ hơn sau mỗi vụ. Ông chia sẻ: “Chi phí sản xuất không tăng, chất lượng sản phẩm đạt yêu cầu, người tiêu dùng yên tâm, và môi trường thì giảm được phát thải khí nhà kính.”
Bà Nguyễn Thị Ngọc Điệp, một nông dân ở phường 2, thị xã Ngã Năm, là một trong hơn 100 hộ dân đang áp dụng mô hình này trên diện tích hơn 250 ha. Gia đình bà đã canh tác 2 ha lúa ST25 theo phương pháp tuần hoàn trong hơn 2 năm qua. Mỗi vụ, sau khi trừ hết chi phí, bà thu lãi khoảng 50-60 triệu đồng/ha.
Bà Điệp cho biết: “Giảm được lượng thuốc sử dụng, lại dùng phân vi sinh nên công việc trở nên nhẹ nhàng hơn, không còn lo lắng về độc hại. Người tiêu dùng cũng không phải lo lắng về việc ăn phải cơm có dư lượng thuốc trừ sâu.”
Từ kinh nghiệm thực tế, ông Cua nhận thấy rằng mô hình lúa an toàn tuần hoàn rất phù hợp với các tiêu chí của Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp mà ngành nông nghiệp đang triển khai. Ông tin rằng, nếu được Nhà nước hỗ trợ về quản lý, đào tạo nông dân và nhân rộng mô hình theo vùng, sẽ không tốn kém nhiều chi phí mà còn giúp nâng cao giá trị sản phẩm và thương hiệu quốc gia.
Hồi tháng 2 vừa qua, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Trần Thanh Nam đã đến thị xã Ngã Năm để tham quan mô hình trồng lúa ST24, ST25 an toàn. Ông đánh giá cao cách làm của địa phương và đề nghị các cơ quan chức năng tổ chức các buổi tập huấn, xây dựng hợp tác xã sản xuất bài bản, từng bước nâng tầm thương hiệu gạo ST25 trên thị trường quốc tế.
Admin
Nguồn: VnExpress
