Những cụm từ quen thuộc như “tim đập thình thịch” hay “ruột gan bồn chồn” thường được dùng để mô tả cảm giác lo âu, sợ hãi. Mặc dù cảm xúc bắt nguồn từ não bộ, nhưng con người lại cảm nhận rõ rệt nhất ở vùng ngực hoặc bụng, chứ không phải ở đầu. Trong nhiều nền văn hóa, sự dũng cảm hay nỗi sợ hãi cũng thường được liên kết với trái tim hoặc ruột gan hơn là với não.
Tuy nhiên, theo khoa học thần kinh, não bộ mới là trung tâm tạo ra và xử lý nỗi sợ. Vậy tại sao cảm giác lo lắng lại lan tỏa khắp cơ thể?
Bác sĩ tâm thần Arash Javanbakht, nhà nghiên cứu thần kinh học tại Đại học bang Wayne, giải thích trong cuốn sách “Afraid” rằng dù cảm xúc bắt đầu từ não, cơ thể mới là nơi thực thi các “mệnh lệnh”. Nỗi sợ và lo lắng được truyền dẫn thông qua một cơ chế phức tạp giữa não bộ và các hệ cơ quan.
Vậy bộ não phản ứng với nguy hiểm như thế nào?
Bộ não tiến hóa để bảo vệ con người khỏi những mối đe dọa vật lý như thú dữ hoặc đá rơi. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, lo lắng thường xuất phát từ những tình huống trừu tượng hơn, ví dụ như việc phát biểu trước đám đông không thành công hoặc cảm giác bị người khác xem thường. Dù vậy, não bộ lại khó phân biệt giữa hai loại nguy hiểm này.
Khi phát hiện một tình huống đe dọa, thông tin cảm giác sẽ được chuyển đến hạch hạnh nhân, một vùng não nhỏ nằm gần tai, có hình dạng giống hạt hạnh nhân. Hạch hạnh nhân có vai trò xác định mức độ liên quan về mặt cảm xúc và đưa ra chỉ đạo phản ứng: bỏ chạy, tấn công hoặc phòng vệ.
Hạch hạnh nhân hoạt động cực kỳ nhanh, thậm chí có thể “vượt mặt” các vùng não tư duy logic để đưa ra quyết định tức thì. Ví dụ, chỉ cần nhìn thấy một gương mặt giận dữ trên màn hình, não bộ đã có thể kích hoạt phản ứng ngay cả trước khi chúng ta kịp nhận thức được điều đó.
Hồi hải mã, một vùng não nằm gần hạch hạnh nhân, giúp đặt nỗi sợ vào đúng ngữ cảnh. Nó có khả năng phân biệt giữa nguy hiểm thật sự và nguy hiểm có kiểm soát. Ví dụ, việc gặp sư tử trong sở thú sẽ khác với việc đối mặt với nó giữa sa mạc.
Vỏ não trước trán, nằm phía trên mắt, xử lý các yếu tố nhận thức và xã hội của nỗi sợ. Nó giúp chúng ta điều chỉnh cảm xúc, ví dụ như bớt sợ rắn khi biết nó không độc, hoặc gia tăng lo lắng sau khi nghe tin đồn từ đồng nghiệp.
Từ não bộ đến cơ thể
Khi não bộ nhận thấy cần phải phản ứng, nó sẽ kích hoạt một chuỗi phản ứng thần kinh và nội tiết để chuẩn bị cho cơ thể đối phó. Một số phản ứng xảy ra trong não, nhưng phần lớn diễn ra ở cơ thể.
Vỏ não vận động gửi tín hiệu đến các cơ, bao gồm cả cơ ngực và cơ bụng, để chuẩn bị cho những hành động nhanh và mạnh. Đây là lý do tại sao khi căng thẳng, chúng ta thường cảm thấy tức ngực hoặc khó chịu ở bụng.
Hệ thần kinh giao cảm, giống như một bàn đạp ga, thúc đẩy nhịp tim, làm giãn phế quản, tăng tốc độ hô hấp và giảm hoạt động tiêu hóa. Các dây thần kinh giao cảm phân bố khắp cơ thể, đặc biệt dày đặc ở tim, phổi và ruột.
Tuyến thượng thận tiết ra hormone adrenaline vào máu, khiến tim đập nhanh và mạnh hơn. Đây chính là cảm giác tim đập thình thịch ở ngực mỗi khi lo lắng.
Ở phổi, đường thở giãn ra giúp chúng ta thở sâu và nhanh hơn, đôi khi gây cảm giác hụt hơi. Trong khi đó, quá trình tiêu hóa bị chậm lại, khiến dạ dày khó chịu, vì cơ thể ưu tiên máu và oxy cho não và tim.
Cảm giác vật lý tác động ngược trở lại não
Tất cả những cảm giác vật lý, bao gồm cả sự căng tức ở ngực hay bụng, đều được truyền ngược về não thông qua tủy sống. Những tín hiệu này được xử lý ở cả cấp độ vô thức lẫn ý thức.
Insula, một vùng não đặc biệt, giúp chúng ta nhận thức rõ ràng các cảm xúc, cơn đau và trạng thái cơ thể. Vỏ não trước trán đóng vai trò gán nhãn cho những cảm giác này, ví dụ như “ổn thôi, mọi chuyện sẽ qua nhanh thôi” hoặc “tôi đang chết dần”.
Vòng lặp này có thể khiến sự lo lắng ngày càng gia tăng: cơ thể phản ứng mạnh mẽ, khiến não bộ cảnh giác hơn, và rồi lại tiếp tục làm cho cơ thể phản ứng dữ dội hơn nữa.
Admin
Nguồn: VnExpress
