Trong khuôn khổ buổi tọa đàm quốc tế “Đối thoại về tương lai của văn học – Tiếng nói từ Thượng Hải” diễn ra ngày 7/6 tại TP HCM, các đại diện tiêu biểu của ngành xuất bản và văn chương Thượng Hải đã cùng nhau thảo luận về diện mạo văn học đương đại của thành phố này.
Bà Zhong Hong Ming, Tổng biên tập tạp chí Thu hoạch, nhận định văn học Thượng Hải mang đậm dấu ấn đặc trưng của một đô thị mở, đa tầng và không ngừng vận động, tương tự như ẩm thực và kiến trúc nơi đây. Bối cảnh lịch sử xã hội độc đáo đã tạo nên tính phức hợp trong văn học Thượng Hải, nơi hội tụ của người nhập cư, di dân, người nước ngoài và dân bản địa. Sự giao thoa văn hóa này không những không làm phai mờ bản sắc truyền thống mà còn kiến tạo nên sự đa nguyên trong tư tưởng, phong cách và cấu trúc kể chuyện của các nhà văn. Tính “mở” là yếu tố định hình nền văn học Thượng Hải hiện đại, thể hiện qua sự giao lưu quốc tế sớm, sự kết hợp giữa truyền thống và đổi mới, cùng sự chấp nhận đa dạng ngôn ngữ văn chương.
Nhiều tên tuổi lớn, dù sinh ra tại Thượng Hải hay chỉ gắn bó với thành phố này trong quá trình sáng tác, đều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử văn học Trung Quốc, như Lỗ Tấn, Trương Ái Linh, Ba Kim, Mao Thuẫn. Đặc biệt, Ba Kim (1904-2005) được nhắc đến nhiều trong sự kiện như một tượng đài của văn học hiện đại Trung Quốc, một biểu tượng tinh thần của văn học Thượng Hải trong suốt thế kỷ 20. Ông đóng vai trò nền tảng trong việc hình thành, định vị và truyền cảm hứng cho văn học Thượng Hải, giúp nó trở thành một dòng chảy độc lập và tiên phong.
Dưới ngòi bút của Ba Kim, Thượng Hải hiện lên không chỉ là một đô thị sôi động mà còn là trung tâm của những xung đột giữa truyền thống và hiện đại, giữa đạo đức và áp lực xã hội. Những tiểu thuyết của ông trở thành biểu tượng của sự phản kháng tinh thần Nho giáo bảo thủ, mở đường cho thế hệ nhà văn trẻ cất lên tiếng nói phản tỉnh trong bối cảnh đô thị hóa. Dù từng trải qua giai đoạn khó khăn khi bị phê phán và cấm viết trong Cách mạng Văn hóa, Ba Kim vẫn được hậu thế tôn vinh vì sự kiên định với niềm tin vào con người và khát vọng tự do ngôn luận. Trong văn học Thượng Hải hiện đại, ông được xem là người đặt nền móng đạo đức cho nghề viết, một biểu tượng không thể thay thế trong việc xây dựng “văn học có lương tri”.
Tạp chí văn chương Thu hoạch (Harvest) do Ba Kim sáng lập năm 1957, đến nay vẫn được đánh giá là một trong những tạp chí hàng đầu của Trung Quốc, nơi phát hiện và bồi dưỡng nhiều tài năng trẻ. Để tôn vinh những đóng góp của ông, Thượng Hải đã thành lập Bảo tàng Ba Kim, nơi lưu giữ bản thảo gốc, thư từ và các tư liệu về cuộc đời của nhà văn như một di sản văn hóa quốc gia.
Văn học Thượng Hải luôn không ngừng thử nghiệm và thích ứng, từ thời của Ba Kim, Trương Ái Linh, Vương An Ức đến thế hệ tác giả đương đại, những người đang định hình “giọng văn đô thị thế kỷ 21”. Các thế hệ nhà văn với phong cách viết đa dạng, từ nghiêm túc, hài hước đến đấu tranh xã hội, đã định vị được tiếng nói riêng biệt của cá nhân, đồng thời hướng đến những vấn đề lớn của lịch sử và xã hội.
Hiện nay, có hai mạch sáng tác nổi bật trong văn học trẻ Trung Quốc. Một là đối thoại giữa bản thân, xã hội và lịch sử để trả lời câu hỏi “Tôi là ai trong thời đại này?”, đồng thời đối chiếu quá trình trưởng thành cá nhân với những biến đổi của xã hội. Hai là sự kết hợp giữa công nghệ, viễn tưởng và đạo đức học. Các nhà văn thuộc thế hệ Z ngày càng mạnh dạn thử nghiệm giọng điệu phi tuyến tính, kết hợp khoa học, trí tuệ nhân tạo và các yếu tố hậu hiện đại để tạo ra những viễn cảnh xã hội vừa kỳ ảo, vừa chất vấn và đề cao giá trị nhân văn.
Ông Fang Yan, Phó Tổng biên tập tạp chí Tư Nam Văn học, chia thế hệ nhà văn trẻ Thượng Hải thành ba lớp, dựa trên mốc năm sinh là thập niên 1970, 1980 và 1990. Nhà văn Lai Yingyan, Phó Tổng biên tập tạp chí Văn học Thượng Hải, cho biết sau khi thử sức với đề tài thanh xuân vườn trường, các cây viết thế hệ Z dần chuyển sang những “đối thoại lớn”, đề cập đến các vấn đề của đất nước, đặt trong bối cảnh lịch sử và tiến trình phát triển, từ đó tạo nên những tiếng nói cá nhân và xã hội có chiều sâu.
Tại Thượng Hải, các tạp chí như Thu hoạch và Tư Nam văn học chủ động tạo không gian cho sáng tác trẻ, dành chỗ cho những cây viết triển vọng trong mỗi số xuất bản. Việc phổ biến văn chương trên Internet cũng được chú trọng, thể hiện qua việc các trang mạng xã hội của các tạp chí văn học và Hội Nhà văn Thượng Hải thu hút đông đảo độc giả.
Không chỉ dừng lại ở bản in, các tạp chí này còn chuyển mình thành những thương hiệu truyền thông số. Tạp chí Thu hoạch từng đạt hơn 12 triệu lượt xem trong một buổi livestream khi nhà văn Dư Hoa (tác giả tiểu thuyết Sống) đọc sách trực tiếp và trả lời câu hỏi từ độc giả trẻ. Điều này không chỉ giúp văn học đến gần hơn với công chúng mà còn tạo ra một cộng đồng đọc tích cực, chủ động tương tác với tác giả, biên tập viên và tác phẩm.
Chiến lược phát triển văn học trẻ không thể tách rời khỏi chính sách văn hóa, xuất bản và truyền thông số tại Thượng Hải. Nơi đây xem văn chương là công cụ giao tiếp giữa các vùng miền và thời đại. Văn học trẻ không chỉ là tự sự mà còn là sự đối diện với thực tế. Sự hỗ trợ thiết thực từ các chương trình quốc tế và hệ thống tạp chí văn chương sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự trưởng thành của các cây viết trẻ.
Buổi tọa đàm diễn ra tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP HCM, với sự tham gia của các đại diện đến từ Thượng Hải như Zhong Hong Ming, Lai Yingyan, Bi Sheng (Phó Chủ tịch Hội Nhà văn TP Thượng Hải), và các đại diện từ TP HCM như PGS.TS Đoàn Lê Giang, TS Hồ Khánh Vân, Phan Thu Vân, nhà thơ Phan Hoàng, nhà văn Nguyễn Khắc Ngân Vi.
Trước đó, ngày 6/5, đoàn đại biểu Hội Nhà văn Thượng Hải (Trung Quốc) đã đến thăm và làm việc với Hội Nhà văn TP HCM, đánh dấu cuộc gặp gỡ đầu tiên giữa hai tổ chức văn học của hai thành phố lớn trong khu vực.
Admin
Nguồn: VnExpress
