Câu chuyện về Jan Koum, người sáng lập WhatsApp, là một minh chứng đầy cảm hứng về sức mạnh của ý chí và cơ hội. Xuất thân từ một gia đình nghèo khó, mẹ làm nghề giữ trẻ, còn Jan phải rửa sàn siêu thị để kiếm sống. Anh tự học về máy tính từ những cuốn sách cũ trong thư viện công cộng. Thậm chí, hai mẹ con anh còn không đủ tiền để gọi điện về quê nhà. Thế nhưng, hai mươi năm sau, Jan Koum đã ký hợp đồng bán WhatsApp cho Facebook với giá 19 tỷ USD, ngay tại tòa nhà văn phòng trợ cấp xã hội, nơi anh từng xếp hàng nhận tem phiếu thực phẩm.
Câu chuyện của Jan không chỉ là hành trình vượt lên trên đói nghèo, mà còn là minh chứng cho giá trị của một hệ sinh thái giáo dục, xã hội biết cách khuyến khích tư duy làm chủ, nơi mọi người được khuyến khích thử nghiệm, chấp nhận sai sót và không ngừng sáng tạo.
Vậy tại sao nhiều người thông minh, chăm chỉ và có học vẫn sống cả đời trong vòng xoay đi làm – tiêu dùng – chờ lương, mà không thử tạo ra giá trị riêng cho mình và cho xã hội? Một trong những nguyên nhân lớn nhất là chúng ta chưa từng được dạy để làm chủ. Hệ thống giáo dục phổ thông ở Việt Nam và nhiều quốc gia khác vẫn định hướng con đường “vào đại học – xin việc – sống ổn định” như một lối đi duy nhất. Trong khi đó, tư duy khởi nghiệp, kiến thức tài chính, kỹ năng xây dựng mô hình kinh doanh hay gọi vốn lại hiếm khi xuất hiện trong chương trình học.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo, tự động hóa và kinh tế số đang thay đổi mọi chuẩn mực nghề nghiệp, việc chỉ dạy người trẻ cách làm thuê là không đủ. Chúng ta cần trang bị cho họ khả năng tạo ra công việc, không chỉ cho bản thân mà còn cho người khác.
Nước Mỹ không phải ngẫu nhiên trở thành miền đất hứa cho những người có khát vọng khởi nghiệp. Không chỉ vì quy mô kinh tế lớn mạnh, mà còn bởi hệ thống giáo dục tại đây khuyến khích học sinh đặt câu hỏi, phản biện thầy cô và thực hiện các dự án kinh doanh từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Các chương trình như Junior Achievement hay các câu lạc bộ đầu tư ở trường trung học không chỉ giúp người trẻ hiểu về tài chính, mà còn dạy họ tư duy như một nhà sáng lập thực thụ.
Israel, một quốc gia với dân số chưa đến 10 triệu người, lại có mật độ startup thuộc hàng cao nhất thế giới. Một phần là do thanh niên nước này bắt buộc phải tham gia nghĩa vụ quân sự, nơi họ được rèn luyện kỹ năng lãnh đạo, kỷ luật và ra quyết định trong môi trường áp lực cao – những yếu tố then chốt để làm chủ.
Singapore, từ một đảo quốc nghèo tài nguyên, đã vươn mình trở thành con rồng châu Á nhờ đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục khởi nghiệp. Học sinh Singapore được học môn “Innovation & Enterprise” ngay từ bậc tiểu học và được khuyến khích lập kế hoạch kinh doanh. Chính phủ Singapore cũng hỗ trợ hạ tầng như JTC Launchpad để ươm mầm những ý tưởng mới.
Estonia, quốc gia nhỏ bé vùng Baltic, là nơi khai sinh ra Skype, ứng dụng gọi video từng làm mưa làm gió trên toàn cầu. Trẻ em tại đây được học lập trình từ bậc tiểu học, được trang bị tư duy công nghệ từ rất sớm.
Điểm chung của những quốc gia này không nằm ở sự giàu có về tài nguyên, mà ở triết lý giáo dục tiến bộ: không chỉ đào tạo công dân để đi xin việc, mà còn chuẩn bị cho họ khả năng tạo ra việc làm.
Tại Việt Nam, một số trường đại học như Fulbright, UEH, RMIT đã bắt đầu tích hợp các lớp học về tài chính cá nhân, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo vào chương trình giảng dạy. Một số tỉnh, thành phố cũng đang thí điểm giáo dục STEAM và mô hình trải nghiệm thực tế cho học sinh phổ thông. Tuy nhiên, những sáng kiến này vẫn còn rời rạc và thiếu sự liên kết xuyên suốt từ cấp phổ thông đến đại học, từ chính sách vĩ mô đến chương trình giảng dạy cụ thể.
Quan trọng hơn, tư duy “ổn định” vẫn được xã hội và gia đình đề cao, khiến nhiều người trẻ e ngại mạo hiểm. Nỗi sợ thất bại, áp lực tài chính và quan niệm “học để xin việc” đang kìm hãm tiềm năng khởi nghiệp của giới trẻ. Trong khi đó, những kỹ năng thiết yếu như quản lý tài chính cá nhân, xây dựng mô hình kinh doanh hay gọi vốn lại ít khi được trang bị trong nhà trường.
Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ năm 2023, Việt Nam hiện có hơn 3.800 startup, nhưng chỉ khoảng 10% trong số đó nhận được đầu tư, chủ yếu là do thiếu kỹ năng trình bày ý tưởng, gọi vốn và phát triển mô hình kinh doanh. Điều này cho thấy sự cấp thiết của việc đưa kỹ năng khởi nghiệp vào giáo dục phổ thông.
Không phải ai cũng cần phải thành lập công ty riêng. Một nền kinh tế vững mạnh cần cả những người làm thuê xuất sắc – những kỹ sư, nhà quản lý, nhân viên tận tâm và sáng tạo. Nhưng dù làm thuê hay làm chủ, mỗi cá nhân đều cần được trang bị tư duy làm chủ cuộc đời mình: hiểu rõ giá trị bản thân, biết quản lý tài chính, dám thử nghiệm và có khả năng lựa chọn thay vì chỉ phục tùng.
Để đạt được điều này, Việt Nam cần một cuộc cải cách giáo dục toàn diện, bắt đầu từ việc tích hợp các môn học như “Khởi nghiệp và tài chính cá nhân” vào chương trình phổ thông. Các trường học có thể tổ chức các bài tập thực hành như lập kế hoạch kinh doanh nhỏ, tham gia các cuộc thi như Startup Wheel, hoặc hợp tác với các doanh nghiệp để học sinh có cơ hội thực tập tại các startup như Tiki, Haravan hay Axie Infinity. Đây là những ví dụ cho thấy người trẻ Việt hoàn toàn có thể tạo ra giá trị toàn cầu nếu được trao cơ hội và có môi trường phù hợp. Bên cạnh đó, nhà nước có thể hỗ trợ bằng cách thành lập các quỹ đầu tư khởi nghiệp dành riêng cho học sinh, sinh viên, mô phỏng mô hình như JTC Launchpad của Singapore.
Để khuyến khích người trẻ dám bước ra khỏi vùng an toàn, xã hội cũng cần thay đổi cách nhìn về thất bại. Những chương trình truyền cảm hứng, chẳng hạn như các buổi nói chuyện với doanh nhân Nguyễn Hà Đông, người sáng tạo ra Flappy Bird, có thể giúp học sinh hiểu rằng thất bại là một phần tất yếu trong hành trình sáng tạo.
Một quốc gia không thể hùng cường nếu người trẻ chỉ sống bằng đồng lương đi làm thuê, nhưng cũng không thể phát triển nếu thiếu những người làm thuê tận tụy và có năng lực. Sự thịnh vượng chỉ đến khi cả hai nhóm này cùng tồn tại và cùng được giáo dục để phát huy tối đa khả năng của mình. Giáo dục phải là điểm khởi đầu, không phải bằng cách ép buộc người trẻ lựa chọn giữa làm thuê hay làm chủ, mà bằng cách trao cho họ quyền làm chủ tư duy, lựa chọn và quyết định cuộc đời mình.
Admin
Nguồn: VnExpress
