Vào mùa xuân vừa qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã gửi một thông điệp cứng rắn đến lãnh tụ tối cao Iran, Ali Khamenei, yêu cầu Tehran phải tham gia đàm phán và đạt được thỏa thuận hạt nhân trong vòng 60 ngày. Nếu không, Iran sẽ phải đối mặt với những “hậu quả nghiêm trọng”.
Tối hậu thư này được đưa ra trong bối cảnh quân đội Israel đã tiến hành các cuộc diễn tập không kích vào các cơ sở hạt nhân của Iran. Đầu tháng 4, truyền thông Mỹ đưa tin Israel thậm chí đã lên kế hoạch tấn công các cơ sở này vào tháng 5, với mục tiêu làm chậm chương trình hạt nhân của Tehran ít nhất một năm.
Tuy nhiên, trong cuộc gặp với Thủ tướng Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng vào ngày 7/4, Tổng thống Trump đã tuyên bố không ủng hộ kế hoạch tấn công này. Vài ngày sau đó, trong một cuộc họp báo chung, ông Trump thông báo rằng Mỹ và Iran đã bắt đầu đàm phán hạt nhân, đồng thời thúc giục Thủ tướng Netanyahu hoãn kế hoạch tấn công để tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán.
Mặc dù các quan chức Mỹ công khai thể hiện quyết tâm theo đuổi con đường ngoại giao, Israel vẫn cảnh báo Mỹ rằng họ đã quyết định tấn công Iran.
Cuối tháng trước, một nhóm nghị sĩ Mỹ đã đến Jerusalem để gặp Thủ tướng Netanyahu. Tại cuộc gặp này, Thủ tướng Israel tuyên bố Tel Aviv chắc chắn sẽ tấn công Tehran và không cần xin phép Mỹ để làm điều này. “Chúng tôi phải chiến đấu hoặc sẽ chết,” ông nói với các nghị sĩ Mỹ vào ngày 26/5.
Đáp lại, hai nghị sĩ Michael McCaul và Michael Lawler đã thúc giục chính phủ Israel phối hợp với Mỹ, nhấn mạnh rằng Tel Aviv nên để các bên tiến hành nỗ lực ngoại giao trong vòng 60 ngày theo tối hậu thư của Tổng thống Trump.
Ngày 13/6, khi thời hạn 60 ngày do ông Trump đặt ra đã hết, Israel đã tiến hành một cuộc không kích phủ đầu chưa từng có trong chiến dịch mang tên “Sư tử Trỗi dậy”, nhắm vào chương trình hạt nhân và các lãnh đạo quân sự của Iran.
“Đây không phải là một quyết định bộc phát,” một người từng tham gia cuộc gặp ở Jerusalem cho biết, khẳng định rằng thời hạn 60 ngày của ông Trump “không phải là lời nói suông”.
Tổng thống Trump cũng thừa nhận điều này: “Iran đáng lẽ nên nghe theo yêu cầu của tôi. Tôi đã đưa ra cảnh báo 60 ngày cho họ và hôm nay là ngày thứ 61.”
**Nỗ lực đạt thỏa thuận hạt nhân với Iran**
Tổng thống Trump, khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, bày tỏ mong muốn tìm kiếm một giải pháp ngoại giao mới với Iran sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân mang tên Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) vào năm 2018. Trong những năm sau đó, Iran cũng đã từ bỏ JCPOA và đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc làm giàu uranium.
Tổng thống Trump và nhiều quan chức cấp cao của Mỹ khẳng định rằng Iran không được phép sở hữu vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, không rõ liệu họ có cho phép Iran làm giàu uranium hay không, hoặc thỏa thuận hạt nhân mới với Iran sẽ như thế nào.
Các cuộc đàm phán về một thỏa thuận mới do Steve Witkoff, đặc phái viên của Tổng thống Mỹ, dẫn đầu và Oman làm trung gian đã bắt đầu từ tháng 4. Lần gần nhất các bên gặp nhau là vào ngày 23/5 tại Rome, khi Mỹ đưa ra đề xuất Iran “xóa sổ” hoạt động làm giàu uranium, nhưng đã vấp phải sự phản đối quyết liệt từ Tehran.
“Làm giàu uranium là chìa khóa cho chương trình hạt nhân của Iran, và kẻ thù đang tập trung vào vấn đề này,” lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei phát biểu trên truyền hình vào ngày 4/6. “Đề xuất mà người Mỹ đưa ra hoàn toàn trái ngược với lợi ích của Iran. Các lãnh đạo ngạo mạn của Mỹ liên tục yêu cầu Iran không nên có chương trình hạt nhân. Các vị là ai mà đòi quyết định liệu Tehran nên làm giàu uranium hay không?”
Ông Trump từ lâu đã cảnh báo về khả năng sử dụng vũ lực nếu không đạt được một thỏa thuận hạt nhân mới với Iran, trong khi Tehran tuyên bố rằng bất kỳ cuộc tấn công nào nhằm vào nước này cũng sẽ kéo Mỹ vào một cuộc xung đột lớn hơn ở Trung Đông.
Thái độ kiên quyết của Iran đối với chương trình làm giàu uranium khiến các cuộc đàm phán dường như rơi vào bế tắc.
Vào tối ngày 8/6 và ngày 9/6, ông Trump cùng các cố vấn hàng đầu, bao gồm Phó Tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth, đã họp tại Trại David để thảo luận về một số vấn đề chính sách đối ngoại, trong đó có việc làm thế nào để đạt được một thỏa thuận hạt nhân với Iran mà không làm leo thang căng thẳng, trong bối cảnh thời gian ngày càng cạn dần.
Cũng trong cuối tuần đó, ông Witkoff đã nhắn tin trực tiếp với Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Sau đó, ông liên hệ với bên trung gian Oman, nêu ý tưởng về một khuôn khổ thỏa thuận mới có khả năng được Iran chấp thuận hơn.
Trước khi rời Trại David, ông Trump đã điện đàm với ông Netanyahu, yêu cầu Thủ tướng Israel ngừng đề cập đến khả năng tấn công Iran và không tiết lộ thông tin về các kế hoạch tấn công. Sau cuộc gọi, Tổng thống Mỹ bày tỏ sự hoài nghi về khả năng các cuộc đàm phán sẽ có kết quả.
“Chúng tôi đang cố gắng đạt được một thỏa thuận để không phải chứng kiến sự hủy diệt và chết chóc. Chúng tôi đã nói với ông ấy điều đó. Tôi hy vọng đó là cách mọi chuyện diễn ra, nhưng có thể sẽ không như vậy. Chúng ta sẽ sớm có câu trả lời,” ông Trump nói.
Trong một podcast cùng ngày, ông Trump thừa nhận với NY Post rằng ông cảm thấy “kém tự tin” về khả năng đạt được một thỏa thuận.
Ngày 12/6, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) của Liên Hợp Quốc đã họp và thông qua một nghị quyết tuyên bố Iran vi phạm các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân. Đây là lần đầu tiên IAEA cáo buộc Iran vi phạm nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân trong hàng chục năm qua.
Hai ngày trước khi IAEA họp, Mỹ đã gửi thông điệp tới 8 quốc gia mà họ cho là có khả năng thuyết phục, thúc giục họ cùng phản đối hoặc bỏ phiếu trắng với nghị quyết, theo một nguồn tin am hiểu vấn đề.
Động thái này được coi là một nỗ lực ngoại giao cuối cùng của Mỹ nhằm cứu vãn nỗ lực đàm phán, bởi vì Israel đã tuyên bố rằng việc nghị quyết được IAEA thông qua sẽ là một trong những lý do chính đáng để họ tiến hành một cuộc không kích.
Vòng đàm phán thứ 6 ban đầu được Mỹ và Iran dự kiến tổ chức tại Muscat, Oman vào ngày 15/6, nhưng chưa kịp diễn ra thì Israel đã phát động chiến dịch tấn công phủ đầu vào Iran.
**Kế hoạch phủ đầu của Israel**
Trong khi Mỹ theo đuổi nỗ lực ngoại giao, Israel đã theo dõi chặt chẽ chương trình làm giàu uranium của Iran và lên kế hoạch tỉ mỉ cho cuộc tấn công. Theo một quan chức an ninh Israel, cơ quan tình báo Mossad trong nhiều năm qua đã đưa điệp viên xâm nhập Iran và tuồn vũ khí vào nước này để thiết lập các căn cứ UAV ngay trên lãnh thổ Iran, chỉ chờ lệnh tấn công.
Tel Aviv từ lâu đã coi việc phá hủy năng lực hạt nhân của Iran là ưu tiên hàng đầu, điều mà ông Netanyahu vào ngày 13/6 mô tả là “mối đe dọa đối với sự tồn vong của Israel”.
Mỹ đã có một bức tranh tương đối rõ ràng về phạm vi chiến dịch của Israel ngay từ tuần trước đó, khi tình báo nước này được cập nhật thông tin hàng ngày và đang lập kế hoạch cho nhiều kịch bản tùy thuộc vào phản ứng của Iran. Mặc dù Israel cũng hạn chế chia sẻ nhiều chi tiết, Mỹ được cho là biết về các mục tiêu và kế hoạch quân sự của Israel.
“Tôi biết hết mọi thứ,” Tổng thống Trump xác nhận với Fox News vào ngày 13/6, đề cập đến chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy”.
Những dấu hiệu công khai về chiến dịch tấn công xuất hiện vào chiều ngày 11/6, khi Bộ Ngoại giao Mỹ yêu cầu nhiều quan chức ngoại giao không thiết yếu và thân nhân rời khỏi Iraq, Bahrain và Kuwait do lo ngại rủi ro an ninh gia tăng. Một quan chức Nhà Trắng cho hay Tổng thống lúc đó đã biết về quyết định tấn công của Israel.
Ông Trump đưa ra cảnh báo về một “cuộc xung đột lớn” có thể sớm diễn ra ở Trung Đông trong một sự kiện ở Phòng Đông. “Chúng tôi có rất nhiều người Mỹ trong khu vực và tôi đã nói rằng chúng tôi phải bảo họ rời đi vì điều gì đó có thể xảy ra sớm thôi. Tôi không muốn trở thành người không đưa ra bất kỳ cảnh báo nào và tên lửa đang bay tới các tòa nhà của họ,” ông nói.
Tổng thống Mỹ đã điện đàm với ông Netanyahu nhiều lần trong ngày 12/6, khi thời hạn “tối hậu thư” 60 ngày gần hết, nhưng Washington hiểu rõ rằng họ không thể ngăn Tel Aviv phát động cuộc tấn công, theo hai quan chức Mỹ am hiểu vấn đề. Một trong hai người nói rằng họ chỉ có thể trì hoãn vài giờ để đưa ra các biện pháp bảo vệ cho lực lượng Mỹ trong khu vực, nhưng không thể lâu hơn.
Rạng sáng ngày 13/6, khoảng 200 chiến đấu cơ Israel xuất kích, đồng loạt ném bom và phóng tên lửa vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran. Bộ trưởng Quốc phòng Israel Katz cho hay Tel Aviv quyết định không kích vào thời điểm này để ngăn chặn năng lực hạt nhân của Iran và loại bỏ mối đe dọa hủy diệt đối với Israel.
“Chúng tôi đang ở một thời điểm then chốt mà nếu bỏ lỡ, chúng tôi sẽ không có cách nào ngăn Iran phát triển vũ khí hạt nhân, đe dọa sự tồn vong của chúng tôi,” ông nói.
Mặc dù các nhà ngoại giao Mỹ đã lường trước về cuộc tấn công của Israel, họ vẫn ngạc nhiên khi nó bắt đầu. Đánh giá ban đầu cho thấy cuộc không kích vào cơ sở hạt nhân Natanz của Iran đã gây mất điện ở nơi đặt những máy ly tâm làm giàu uranium, theo hai quan chức Mỹ.
“Đây là một cuộc không kích chớp nhoáng toàn diện,” một nguồn tin nói.
Đến đêm ngày 13/6, Iran đã phóng tên lửa đáp trả, tấn công hàng chục mục tiêu, trung tâm quân sự và căn cứ không quân của Israel, theo Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).
Kể từ đó, hai bên liên tục không kích lẫn nhau, gây thiệt hại về người và tài sản đáng kể ở cả hai nước. Ba ngày đã trôi qua kể từ khi xung đột mới bùng phát, và mọi thứ vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.
Tuy nhiên, các quan chức Nhà Trắng nói rằng Tổng thống Trump vẫn cam kết cứu vãn các cuộc đàm phán hạt nhân với Iran. Ông Witkoff sẵn sàng gặp các quan chức Iran ở bất cứ đâu và vào bất cứ thời điểm nào để thảo luận về một thỏa thuận mới, theo một nguồn tin biết về cuộc thảo luận.
Ông Trump cũng tiết lộ rằng các quan chức Iran đã liên lạc với ông. “Họ có thể có một cơ hội khác. Chúng ta hãy cùng chờ xem,” ông nói với NBC News.
Admin
Nguồn: VnExpress
