Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra một trào lưu mới trên mạng xã hội: những video ngắn do AI tạo ra, mô phỏng các sự kiện thời sự, tình huống hài hước với sự góp mặt của người nổi tiếng hoặc nhân vật hư cấu.
Năm ngoái, người ta thích thú với video các chính trị gia breakdance. Tháng trước, mạng xã hội tràn ngập hình ảnh các ngôi sao Hollywood hát rap về dự báo thời tiết. Gần đây, hình ảnh bà Sáu bán thịt “gánh cả xe máy” hay cô Hai ve chai điều khiển robot khổng lồ trong ngõ hẻm lại gây sốt.
Ban đầu, những video này mang đến sự tò mò và thích thú. Tuy nhiên, cảm giác khó chịu dần tăng lên khi tần suất xuất hiện của chúng ngày càng nhiều, với nội dung vô hồn và nhạt nhẽo. Dần dà, tôi nhận ra mình đang bị “rác AI” bủa vây.
AI đã biến việc sáng tạo nội dung trở thành một quy trình công nghiệp, nơi bất kỳ ai cũng có thể tạo ra video chỉ trong vài phút để chia sẻ. Khác với việc tạo video hài hay ảnh chế truyền thống, người dùng chỉ cần nhập vài dòng lệnh, chờ đợi và một “tác phẩm” ra đời, không đòi hỏi kỹ năng hay ý tưởng sáng tạo.
Sự dễ dàng này vô tình khuyến khích tâm lý “sản xuất để sản xuất”, tạo ra nội dung chỉ để đăng tải mà không cần ý tưởng hay, thông điệp sâu sắc. Kết quả là một lượng lớn nội dung được tạo ra chỉ vì nó dễ tạo ra, chứ không phải vì sự cần thiết hay ý nghĩa thực sự.
Những nội dung AI này tạo ra hai loại “rác” song song. Đầu tiên là “rác dữ liệu”. Hàng triệu video, hình ảnh AI được tải lên Internet mỗi giây, làm ngập không gian số, chiếm dung lượng lưu trữ, tiêu tốn băng thông và làm lu mờ những nội dung giá trị. Khi tìm kiếm thông tin, người dùng có thể phải lướt qua hàng chục video AI. Trẻ em tìm hiểu về nhân vật lịch sử có thể bắt gặp hình ảnh AI bóp méo sự thật. Thông tin thật và giả trở nên khó phân biệt hơn.
Nghiêm trọng hơn là loại “rác tư duy”. Rác AI góp phần làm suy giảm khả năng tư duy bằng cách cung cấp liên tục những kích thích tức thời qua nội dung ngắn, nhanh, “dễ nuốt”, không đòi hỏi nỗ lực tư duy từ người xem. Khi liên tục tiêu thụ nội dung được tạo ra tùy tiện, bộ não dần quen với việc nhận và xử lý thông tin thụ động, mất dần khả năng đánh giá chất lượng, phân biệt giá trị và sự kiên nhẫn để tiếp nhận nội dung đòi hỏi sự tập trung.
Điều đáng lo ngại là thế hệ trẻ đang lớn lên trong môi trường tràn ngập nội dung AI, coi đây là điều bình thường, thậm chí là cách chính để giải trí và sáng tạo nội dung. Khi sáng tạo trở nên quá dễ dàng, giá trị của nó sẽ bị giảm sút. Tại sao phải học nhạc cụ, luyện vẽ khi AI có thể tạo ra hàng loạt giai điệu, bức tranh “đẹp mắt” chỉ với vài từ khóa?
Việc sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ là điều nên làm, nhưng nếu AI trở thành phương tiện chính, thậm chí duy nhất, để tạo ra nội dung, chúng ta sẽ đánh mất những kỹ năng cơ bản và quan trọng nhất của con người: khả năng tư duy, học hỏi và tạo ra giá trị thực sự.
Một nghịch lý đáng buồn là những người tạo ra “rác AI” thường là nạn nhân đầu tiên của nó. Họ bị cuốn vào vòng xoáy sản xuất nội dung không ngừng, không vì đam mê hay mục đích cao cả, mà vì những phản hồi tức thời từ mạng xã hội. Mỗi lượt thích, bình luận, chia sẻ tạo ra một “cú dopamine” nhỏ, khuyến khích họ tiếp tục sản xuất. Số lượng và tốc độ trở nên quan trọng hơn chất lượng.
Không phải nội dung AI nào cũng là “rác”. Những sáng tạo AI có giá trị vẫn tồn tại, mang lại thông điệp ý nghĩa hoặc giúp giải quyết vấn đề thực tế. Vấn đề là chúng ta thiếu tiêu chí để phân biệt giữa “AI có ích” và “rác AI”.
Các nền tảng mạng xã hội cần có trách nhiệm hơn. Thay vì chỉ ưu tiên nội dung có nhiều tương tác, họ có thể áp dụng thuật toán khuyến khích nội dung chất lượng, có giá trị và gắn nhãn rõ ràng cho nội dung AI để người dùng đưa ra lựa chọn thông minh.
Quan trọng nhất, mỗi cá nhân cần chủ động lựa chọn thông tin tiêu thụ. Thay vì cuốn vào dòng chảy nội dung “vui vui” vô bổ, hãy dành thời gian cho những hoạt động phát triển bản thân như đọc sách, học kỹ năng mới hoặc trò chuyện với người thân.
“Rác AI” nguy hiểm không chỉ vì độc hại mà còn vì quá dễ tiêu thụ. Giống như thức ăn nhanh, chúng ngon miệng, tiện lợi, nhưng nếu tiêu thụ quá nhiều sẽ làm mất đi khả năng thưởng thức những hương vị tinh tế hơn. Trong thời đại mà mọi thứ đều có thể được tạo ra bằng AI, những gì “chậm”, “thật” và “có tâm hồn” sẽ trở thành những giá trị quý hiếm nhất.
Có lẽ, đã đến lúc chúng ta cần chậm lại nhịp độ tiêu thụ, đặc biệt là đối với “thức ăn nhanh AI”.
Hoàng Anh Đức
Admin
Nguồn: VnExpress
