Thao túng tâm lý, một hình thức lạm dụng cảm xúc, có thể gây ra những tổn thương sâu sắc trong các mối quan hệ cá nhân. Thạc sĩ Vương Nguyễn Toàn Thiện, Giám đốc chuyên môn Trung tâm tham vấn và trị liệu tâm lý Lumos, đã chia sẻ những thông tin chuyên sâu về vấn đề này.
Mặc dù “thao túng tâm lý” không phải là một thuật ngữ được định nghĩa chính thức trong ngành tâm lý học, nó được hiểu là một tập hợp các hành vi gây tổn thương, một dạng lạm dụng cảm xúc. Nó có thể xuất hiện trong nhiều mối quan hệ và đôi khi là triệu chứng của các rối loạn nhân cách.
Thao túng tâm lý là chuỗi các hành vi có chủ đích nhằm gây ảnh hưởng, kiểm soát hoặc làm suy yếu người khác bằng cách tác động vào nhận thức, cảm xúc, hành vi và niềm tin của họ. Mục tiêu của kẻ thao túng là giành quyền lực, kiểm soát và lợi ích cho bản thân, thường gây tổn hại đến sự tự chủ, lòng tự trọng và sức khỏe tinh thần của nạn nhân.
Vậy, những chiến thuật thao túng tâm lý nào thường được sử dụng?
Các chiến thuật thao túng tâm lý bao gồm nhiều hành vi đan xen và có hệ thống, chứ không chỉ là hành vi đơn lẻ. Dưới đây là một số chiến thuật thường gặp:
**Bóp méo thông tin (Gaslighting):** Thủ đoạn này khiến nạn nhân nghi ngờ thực tại, trí nhớ và khả năng đánh giá của chính mình. Kẻ thao túng có thể phủ nhận sự việc đã xảy ra, bịa đặt, hoặc giảm nhẹ, bóp méo thông tin. Ví dụ, sau khi xúc phạm bạn, họ có thể nói: “Bạn nhạy cảm quá đấy, tôi chỉ đùa thôi mà”.
**Tạo cảm giác tội lỗi (Guilt-tripping):** Kẻ thao túng khiến người khác cảm thấy có lỗi để kiểm soát hành vi của họ, thường bằng cách đóng vai nạn nhân hoặc gợi lại những “công ơn” trong quá khứ. Ví dụ: “Sau tất cả những gì mẹ đã hy sinh cho con, con lại nỡ từ chối một việc nhỏ này sao?”
**Chiến tranh lạnh (Silent treatment):** Đây là hành vi từ chối giao tiếp, phớt lờ sự tồn tại của một người một cách có chủ đích để trừng phạt hoặc kiểm soát. Sự im lặng này tạo ra áp lực tâm lý lớn, khiến nạn nhân lo lắng và phải chủ động “xuống nước” để giảng hòa.
**Tâng bốc rồi hạ bệ (Love-bombing rồi Devaluation):** Ban đầu, kẻ thao túng thể hiện tình yêu, sự ngưỡng mộ và quan tâm dồn dập để nhanh chóng chiếm được lòng tin và sự phụ thuộc của nạn nhân. Sau đó, họ đột ngột rút lại tình cảm và tạo ra sự phụ thuộc.
**Đóng vai nạn nhân (Playing the Victim):** Kẻ thao túng luôn tìm cách đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc người khác về những sai lầm của mình, tự khắc họa mình là người bị hại để trốn tránh trách nhiệm và gợi lòng thương hại.
**Tạo thế chân vạc/ Bộ ba (Triangulation):** Hành vi lôi kéo một người thứ ba vào mối quan hệ để tạo ra sự cạnh tranh, ghen tuông và bất an, từ đó củng cố vị thế quyền lực của kẻ thao túng.
Làm thế nào để nhận diện thao túng tâm lý?
Bạn có thể tham khảo các mô tả và ví dụ về 6 chiến thuật trên. Ngoài ra, có hai nhóm dấu hiệu chính cần lưu ý:
* **Dấu hiệu bên ngoài (hành vi của kẻ thao túng) mà bạn có thể quan sát.**
* **Cảm nhận bên trong của bản thân.**
Thao túng tâm lý gây ra những hệ lụy gì?
Thao túng tâm lý có thể để lại những hệ lụy sâu sắc và kéo dài trên cả phương diện tâm lý và xã hội. Nạn nhân thường xuyên phải đối mặt với căng thẳng và lo âu mạn tính, dẫn đến kiệt sức về cảm xúc và suy giảm khả năng ra quyết định. Họ có thể trải qua sự hỗn loạn cảm xúc và dần cô lập bản thân khỏi các mối quan hệ xã hội. Về lâu dài, những tác động này có thể phát triển thành các vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn như rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu. Hậu quả tâm lý nặng nề nhất là sự suy giảm bản sắc cá nhân, giảm lòng tự trọng, khiến nạn nhân mất niềm tin vào bản thân và gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong tương lai.
Vậy, làm thế nào để đối phó với hành vi thao túng tâm lý?
Đầu tiên và quan trọng nhất là nhận thức rõ vấn đề. Tiếp theo, thiết lập và giữ vững ranh giới lành mạnh là cực kỳ quan trọng để bảo vệ bản thân. Điều này bao gồm việc xác định rõ những gì bạn chấp nhận và không chấp nhận, cũng như kiên quyết bảo vệ những ranh giới đó. Cuối cùng, tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài là yếu tố then chốt để thoát khỏi sự cô lập và nhận được sự giúp đỡ cần thiết.
Admin
Nguồn: VnExpress
