Ngày 21/6, căng thẳng leo thang khi Mỹ tiến hành một cuộc tấn công trực tiếp vào lãnh thổ Iran. Các oanh tạc cơ B-2 đã được triển khai để ném “siêu bom” phá hầm ngầm vào cơ sở hạt nhân Fordow, đồng thời tên lửa Tomahawk cũng nhắm vào các cơ sở Natanz và Isfahan. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng các cơ sở hạt nhân này đã bị “xóa sổ hoàn toàn”.
Động thái này đã đẩy tình hình Trung Đông vào một vòng xoáy bất ổn mới, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Israel – Iran đã kéo dài hơn một tuần. Theo Bộ Y tế Iran, các cuộc tấn công đã gây ra hậu quả nghiêm trọng, với hơn 400 người thiệt mạng. Các khu dân cư tại Tehran, Isfahan và Natanz chịu ảnh hưởng nặng nề, nhiều tòa nhà bị sụp đổ và hệ thống cung cấp điện, nước bị gián đoạn.
Các nhà phân tích trên Al Jazeera nhận định rằng cuộc xung đột sẽ gây thiệt hại hàng tỷ USD cho Tehran, làm suy yếu tăng trưởng kinh tế và làm dấy lên lo ngại về khả năng hoạch định chính sách tài khóa dài hạn của quốc gia này.
Iran, một trong những nước sản xuất dầu lớn nhất trong OPEC, có sản lượng dầu thô khoảng 3,2 triệu thùng mỗi ngày, chiếm 3% tổng sản lượng toàn cầu vào cuối năm ngoái. Dầu thô đóng vai trò huyết mạch của nền kinh tế Iran, đóng góp đáng kể vào ngân sách và dự trữ ngoại hối.
Theo báo cáo tháng 6 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Iran hiện sản xuất 4,8 triệu thùng dầu và khí ngưng tụ mỗi ngày. Trung bình từ đầu năm, nước này xuất khẩu khoảng 1,7 triệu thùng dầu, chủ yếu sang Trung Quốc.
Sau khi xung đột với Israel nổ ra, ngành dầu khí Iran đã phải nỗ lực duy trì xuất khẩu. Reuters dẫn nguồn tin thân cận cho biết Tehran đã áp dụng các biện pháp đặc biệt, như bơm dầu lên tàu từng chiếc một để giảm thiểu thời gian neo đậu tại cảng Kharg, nơi xuất khẩu hơn 90% dầu thô của Iran.
Ngoài ra, Iran cũng đang chuyển các kho dầu nổi lại gần Trung Quốc hơn. Nhờ đó, xuất khẩu dầu của nước này đã tăng lên 2,2 triệu thùng trong tuần trước, theo dữ liệu từ hãng Kpler.
Tuy nhiên, Israel cũng đã tấn công nhà máy lọc dầu Shahr Rey gần Tehran và các kho nhiên liệu xung quanh thủ đô, gây ra những ảnh hưởng chưa được đánh giá đầy đủ đến sản xuất dầu của Iran.
Ngành khí đốt của Iran cũng chịu tác động. Ngày 14/6, Iran thông báo tạm dừng một phần hoạt động tại mỏ khí đốt South Pars ở vùng Vịnh, sau một cuộc không kích của Israel. Đây là mỏ khí đốt lớn nhất thế giới, đóng góp 80% sản lượng khí đốt của Iran. Thiệt hại cụ thể của mỏ này vẫn chưa được công bố.
Iran sản xuất khoảng 275 tỷ m3 khí đốt mỗi năm, tương đương 6,5% sản lượng toàn cầu. Tuy nhiên, do các lệnh trừng phạt, phần lớn lượng khí đốt này được tiêu thụ trong nước thay vì xuất khẩu.
Trong nhiều năm, nền kinh tế Iran đã phải đối mặt với các lệnh trừng phạt của Mỹ, chủ yếu liên quan đến chương trình hạt nhân của nước này. Chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama đã từng vận động các nền kinh tế lớn giảm hoặc ngừng nhập khẩu dầu từ Iran để gây áp lực buộc Tehran đàm phán hạt nhân.
Sau khi Iran ký thỏa thuận hạt nhân JCPOA năm 2015, các lệnh trừng phạt kinh tế đã được nới lỏng, giúp nước này xuất khẩu tới 2,8 triệu thùng dầu mỗi ngày vào năm 2016.
Tuy nhiên, đến năm 2018, Tổng thống Donald Trump đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận JCPOA, tái áp đặt và mở rộng các lệnh trừng phạt lên Iran, làm suy giảm nghiêm trọng nguồn thu ngoại tệ của nước này. Theo Ngân hàng Trung ương Iran, giai đoạn từ tháng 3/2020 đến tháng 3/2021, nước này chỉ thu về 23 tỷ USD từ xuất khẩu dầu. Con số này sau đó đã cải thiện lên 67 tỷ USD trong giai đoạn từ tháng 3/2024 đến tháng 3/2025.
Ngoài việc giảm nguồn thu từ dầu thô, kinh tế Iran còn đối mặt với nhiều thách thức khác, bao gồm thiếu đầu tư, sản lượng khí đốt giảm và hệ thống tưới tiêu kém hiệu quả, dẫn đến tình trạng mất điện và thiếu nước thường xuyên.
Tình trạng thiếu hụt ngân sách kéo dài cũng gây khó khăn cho việc đầu tư phát triển kinh tế dài hạn và cải thiện cơ sở hạ tầng xuống cấp. Tổng thống Masoud Pezeshkian đã nhiều lần nhấn mạnh tình hình kinh tế nghiêm trọng, thậm chí còn khó khăn hơn cả thời kỳ chiến tranh Iran – Iraq. Ông cũng công khai chỉ trích các vòng trừng phạt mới của Mỹ nhắm vào các tàu chở dầu Iran.
Đồng rial của Iran đã mất giá hơn 90% so với USD kể từ năm 2018, gây áp lực lớn lên người dân. Mặc dù lạm phát chính thức là 40%, một số chuyên gia Iran cho rằng con số thực tế có thể vượt quá 50%. Nhà kinh tế học Hamzeh Al Gaaod của TS Lombard nhận định rằng nhiều năm bị trừng phạt đã gây ra áp lực lạm phát thông qua việc đồng rial mất giá, khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn.
Hồi tháng 1, hãng tin Tasnim dẫn lời ông Ebrahim Sadeghifar, Viện trưởng Viện Lao động và Phúc lợi Xã hội Iran, cho biết 22-27% dân số nước này sống dưới ngưỡng nghèo khổ. Tỷ lệ thất nghiệp chính thức là 9,2%, nhưng theo Ủy ban Đại diện Người lao động Iran, con số thực tế có thể cao hơn nhiều.
Mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn, Tehran vẫn tránh được sụp đổ kinh tế hoàn toàn, một phần nhờ vào sự hỗ trợ từ Trung Quốc, khách hàng mua dầu lớn nhất và là một trong số ít các quốc gia duy trì giao thương với Iran. Theo số liệu của Hải quan Iran, kim ngạch thương mại phi dầu mỏ giữa hai nước đạt 34,1 tỷ USD trong giai đoạn từ tháng 2/2024 đến tháng 3/2025. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính GDP của Iran năm ngoái khoảng 434 tỷ USD.
Al Gaaod cho biết Iran hiện có khoảng 33 tỷ USD dự trữ ngoại hối. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng việc sử dụng dự trữ này cho chiến sự có thể gây ra rủi ro nghiêm trọng trong dài hạn.
Admin
Nguồn: VnExpress
