Nhiều người lớn tuổi chia sẻ rằng họ quen sử dụng điện thoại bấm nút truyền thống vì dễ thao tác, không rành các ứng dụng phức tạp. Dù có smartphone, họ chủ yếu dùng để xem hình ảnh gia đình qua Zalo, còn các ứng dụng như VNeID hay VssID thì e ngại vì “khó quá”.
Tại nhiều địa phương, không khó để bắt gặp những người lớn tuổi hoặc không biết chữ lúng túng với các ứng dụng số. Một số người tải được VNeID nhưng không biết cách sử dụng, số khác cài xong lại xóa vì máy bị chậm, hoặc phải nhờ con cháu cài đặt nhưng vẫn mang theo giấy tờ khi làm thủ tục. Một số cán bộ địa phương cho biết họ phải hướng dẫn và “nhớ giùm” mật khẩu cho hàng trăm người cao tuổi, một công việc quá sức và vượt quá khả năng chịu trách nhiệm.
Không phải họ không muốn bắt kịp công nghệ, mà công nghệ hiện tại chưa được thiết kế phù hợp với họ.
Ứng dụng định danh điện tử VNeID được kỳ vọng sẽ thay thế nhiều loại giấy tờ truyền thống và trở thành phương thức giao tiếp chính giữa công dân và cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, nếu VNeID không có giải pháp cho những người yếu thế về công nghệ như người già, người mù chữ hoặc người không có smartphone, thì những tiện ích này có thể trở thành rào cản.
“Bao trùm số” là yếu tố then chốt trong chuyển đổi số ở mọi quốc gia. Estonia, quốc gia tiên phong về chính phủ số, đã xây dựng bài bản từ hạ tầng, pháp lý đến giáo dục kỹ năng số. Singapore chú trọng giao diện thân thiện và bảo mật nhiều lớp. Ấn Độ có chương trình Aadhaar cấp mã định danh cho hơn một tỷ dân, nhưng cũng gây tranh cãi về quyền riêng tư. Những nỗ lực và khó khăn của các quốc gia này cho thấy định danh điện tử không chỉ là một ứng dụng, mà là cam kết quốc gia về bình đẳng công nghệ.
Để VNeID thực sự đến được với mọi người dân, cần có những bước đi mạnh dạn hơn, không chỉ trong phần mềm mà còn trong tư duy.
Một số giải pháp có thể được xem xét:
VNeID Lite bằng giọng nói: Phiên bản này dành riêng cho người mù chữ hoặc thị lực yếu, cho phép người dùng thao tác bằng giọng nói đơn giản. Ví dụ, người dùng có thể nói “Tôi muốn khai báo tạm trú”, và ứng dụng sẽ phản hồi bằng cả hình ảnh và âm thanh. Công nghệ này đã có sẵn, chỉ cần chính sách và quyết tâm triển khai.
Tính năng đọc nội dung (text-to-speech): Bổ sung nút “Đọc nội dung” trên mỗi màn hình để ứng dụng tự động đọc từng dòng, giúp người già và người có thị lực kém dễ dàng tiếp cận thông tin.
Xác thực bằng giọng nói thay vì chữ ký số: Thay vì yêu cầu người cao tuổi nhớ mật khẩu và mã OTP, có thể sử dụng công nghệ xác thực bằng giọng nói, tương tự như các ngân hàng đang áp dụng. Người dùng chỉ cần đọc một câu khẩu lệnh để xác nhận.
Cấp thẻ QR giấy cho người không có smartphone: Thẻ giấy nhỏ in mã QR định danh cá nhân (có ảnh và mã bảo mật) cho phép người dân không cần smartphone vẫn có thể đến bệnh viện, UBND xã và quét mã như bình thường. Giải pháp này đặc biệt phù hợp với vùng sâu vùng xa, nơi mạng yếu và thiết bị cũ.
Chi phí để “bao trùm số” không hề nhỏ, và việc đưa số hóa đến mọi người dân đòi hỏi nỗ lực lớn. Các giải pháp trên có thể phát sinh thêm thách thức và chi phí, nhưng một ứng dụng quan trọng như VNeID xứng đáng được đầu tư để hoàn thiện và mở rộng khả năng tiếp cận.
Trong vai trò giảng dạy môn Thiết kế giao diện và trải nghiệm người dùng (UI/UX), tôi luôn nhấn mạnh rằng một giao diện tốt phải phục vụ được đa số người dùng, đặc biệt là những người có hạn chế về thể chất hoặc kỹ năng số. Ví dụ, cần thiết kế sao cho người mù màu vẫn đọc được thông tin, người khuyết tật vẫn thao tác dễ dàng.
Một ứng dụng đẹp mắt với người trẻ nhưng khó dùng với người lớn tuổi là một thiết kế thiếu công bằng. Tư duy thiết kế bao trùm (inclusive design) là điều cần được chú trọng.
Công nghệ không nên là đặc quyền hay rào cản. VNeID không thể chỉ dành cho người có điều kiện, biết chữ và sử dụng smartphone. Nếu bỏ qua những đối tượng yếu thế, VNeID có thể trở thành bước tiến của một nhóm nhỏ, chứ không phải của toàn dân. Đã đến lúc cần nhìn nhận và lấp đầy những “vùng trắng” nơi công nghệ chưa vươn tới, để đảm bảo công bằng số cho tất cả mọi người.
Admin
Nguồn: VnExpress
