Chính trường Thái Lan đang trải qua nhiều biến động sau khi Tòa án Hiến pháp ra quyết định đình chỉ chức vụ Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra vào ngày 1/7 để điều tra về nghi vấn liên quan đến cuộc điện đàm giữa bà và Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen hồi tháng trước. Bà Paetongtarn, người mới nhậm chức chưa đầy một năm, sẽ tạm thời không thể điều hành chính phủ trong thời gian tòa án xem xét vụ việc, dự kiến kéo dài khoảng 1-2 tháng.
Trước đó, Tòa Hiến pháp Thái Lan cũng đã đưa ra phán quyết bãi nhiệm Thủ tướng Srettha Thavisin sau khi các thượng nghị sĩ cáo buộc ông vi phạm chuẩn mực đạo đức khi bổ nhiệm luật sư của gia đình Shinawatra, ông Pichit Chuenban, vào nội các.
Tòa Hiến pháp Thái Lan là một cơ quan tư pháp độc lập, có thẩm quyền đặc biệt trong việc xem xét tính hợp hiến của các sắc lệnh hoàng gia, các đạo luật do Quốc hội ban hành, các quyết định bổ nhiệm hoặc bãi nhiệm quan chức nhà nước, cũng như các vấn đề liên quan đến các đảng phái chính trị tại Thái Lan.
Việc thành lập Tòa Hiến pháp đã từng là một chủ đề gây tranh cãi trong quá trình soạn thảo Hiến pháp sửa đổi năm 1997 của Thái Lan. Nhiều thẩm phán cấp cao đã phản đối việc thành lập tòa án này, cho rằng thẩm quyền trên nên thuộc về Tòa án Tối cao. Họ cũng lo ngại rằng việc thành lập Tòa Hiến pháp sẽ tạo ra một nhánh quyền lực mới trong chính phủ, thậm chí còn mạnh hơn cả ba nhánh quyền lực hiện có là tư pháp, lập pháp và hành pháp.
Bên cạnh đó, các thẩm phán cũng bày tỏ quan ngại về khả năng can thiệp chính trị vào quá trình lựa chọn hoặc luận tội các thẩm phán của Tòa Hiến pháp. Cuối cùng, Hội đồng Soạn thảo Hiến pháp (CDA) đã phải nhượng bộ một số quan điểm liên quan đến thành phần và quyền hạn của Tòa Hiến pháp.
Theo quy định, bất kỳ bên nào bị ảnh hưởng hoặc tòa án cấp dưới nào tin rằng một vụ án có liên quan đến vấn đề hiến pháp đều có thể đệ trình kiến nghị lên Tòa Hiến pháp. Khi Tòa Hiến pháp thụ lý vụ kiện, tòa án thụ lý vụ kiện ban đầu sẽ phải tạm dừng các thủ tục tố tụng cho đến khi Tòa Hiến pháp đưa ra phán quyết cuối cùng.
Các phán quyết và lệnh của Tòa Hiến pháp có giá trị chung thẩm, không thể kháng cáo và có tính ràng buộc đối với tất cả các cơ quan, tổ chức chính phủ, bao gồm cả các tòa án khác, Hội đồng Bộ trưởng và Quốc hội. Tuy nhiên, Tòa Hiến pháp không có quyền hồi tố nếu các tòa án khác đã đưa ra phán quyết về vụ án đó. Hiến pháp Thái Lan cũng không trao cho Tòa Hiến pháp quyền bác bỏ phán quyết cuối cùng của Tòa án Tối cao.
Hiến pháp Thái Lan quy định nhánh tư pháp đóng vai trò quan trọng trong việc xác định thành phần của Tòa Hiến pháp. Ban đầu, Tòa Hiến pháp dự kiến có 9 thẩm phán, bao gồm 6 chuyên gia pháp lý và 3 chuyên gia khoa học chính trị. Quốc hội sẽ bầu ra 9 thẩm phán này dựa trên danh sách 18 ứng viên do một hội đồng gồm 17 thành viên đề cử. Chánh án Tòa án Tối cao sẽ là chủ tịch của hội đồng này, và hội đồng cũng sẽ có 4 đại diện từ các đảng phái chính trị ở Thái Lan.
Tuy nhiên, sau đó, CDA đã quyết định mở rộng quy mô của Tòa Hiến pháp lên 15 thẩm phán, bao gồm 7 người từ lĩnh vực tư pháp và 8 người còn lại do Thượng viện lựa chọn từ danh sách ứng viên của Tòa án Tối cao. Đến năm 2006, bản Hiến pháp sửa đổi đã thay đổi quy định về số lượng thẩm phán của Tòa Hiến pháp từ 15 xuống còn 9 người. Trong đó, chủ tịch tòa là chủ tịch Tòa án Tư pháp Tối cao (SCJ), phó chủ tịch là chủ tịch Tòa án Hành chính Tối cao (SAC), cùng với 5 thẩm phán SCJ và 2 thẩm phán SAC.
Thành phần của Tòa Hiến pháp tiếp tục có những thay đổi sau đó. Tòa có 9 thành viên, tất cả đều phục vụ nhiệm kỳ 9 năm và được quốc vương bổ nhiệm theo đề nghị của Thượng viện. Các thành viên của tòa bao gồm 3 thẩm phán SCJ, 2 thẩm phán SAC, 2 chuyên gia pháp luật và 2 chuyên gia khoa học chính trị, hành chính công hoặc các lĩnh vực khoa học khác.
Cho đến nay, Tòa Hiến pháp Thái Lan vẫn duy trì mô hình 9 thành viên. Chủ tịch của tòa kể từ năm 2024 là ông Nakarin Mektrairat.
Kể từ khi thành lập, Tòa Hiến pháp Thái Lan đã đưa ra một số phán quyết quan trọng. Năm 2001, tòa tuyên bố Thủ tướng Thaksin Shinawatra vô tội trong cáo buộc kê khai tài sản không đầy đủ cho Ủy ban Chống tham nhũng Quốc gia. Tòa cũng đã ra lệnh giải thể đảng chính trị Thai Rak Thai vào năm 2007 và cách chức Thủ tướng Yingluck Shinawatra vào năm 2014. Đảng Thai Raksa Chart cũng từng bị giải thể theo lệnh của tòa trước cuộc bầu cử tháng 3/2019.
Năm 2020, Tòa Hiến pháp yêu cầu giải thể đảng Future Forward, và sau đó là đảng kế nhiệm Move Forward vào năm 2024. Hai quyết định gần đây nhất của tòa là bãi nhiệm Thủ tướng Srettha và đình chỉ chức vụ Thủ tướng Paetongtarn, cho thấy vai trò ngày càng lớn của cơ quan này trong đời sống chính trị Thái Lan.
Admin
Nguồn: VnExpress
