Ngày 10/7, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành phiên họp để thảo luận về kết quả giám sát chuyên đề liên quan đến việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.
Ông Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa – Xã hội, trình bày báo cáo cho biết, lực lượng lao động Việt Nam hiện tại về cơ bản đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, với gần 47,3 triệu người làm việc ngoài khu vực nhà nước, chiếm tỷ lệ lớn 89,3% tổng lực lượng lao động. Tuy nhiên, trong bối cảnh kỷ nguyên số, yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực ngày càng khắt khe hơn. Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng các chuyên gia đầu ngành, tổng công trình sư, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ cao, công nghiệp quốc phòng – an ninh, và khí tượng thủy văn.
Đoàn giám sát kiến nghị Chính phủ thực hiện chuyển dịch cơ cấu thị trường lao động theo hướng ưu tiên sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, đi kèm với mức thu nhập tương xứng, thay vì tiếp tục dựa vào mô hình nhân công giá rẻ. Báo cáo cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải yêu cầu các đối tác nước ngoài cam kết chuyển giao công nghệ, đồng thời hạn chế các dự án gia công, thâm dụng lao động và sử dụng lao động chưa qua đào tạo.
Các chuyên gia nhận định, mặc dù mức lương và chi phí nhân công ở Việt Nam thấp hơn so với nhiều quốc gia trong khu vực, điều này vẫn thu hút các ngành gia công như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử và chế biến gỗ. Tuy nhiên, mô hình này khó có thể tạo ra sự đột phá về năng suất và giá trị gia tăng nếu không nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Đoàn giám sát cũng chỉ ra những tồn tại trong hệ thống đào tạo nhân lực hiện nay, bao gồm cơ cấu ngành nghề chưa hợp lý và chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Tỷ lệ sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản, nông – lâm – ngư nghiệp tiếp tục giảm, trong khi nhiều cử nhân kinh tế, luật, tài chính lại thiếu hụt các kỹ năng, khả năng thích ứng và tính chuyên nghiệp cần thiết.
Một vấn đề đáng lưu ý là tỷ lệ lao động phi chính thức vẫn còn cao, chiếm 64,6% tổng lực lượng lao động. Trong năm 2024, cả nước vẫn còn khoảng 38 triệu người chưa qua đào tạo, và tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ mới chỉ đạt 28,3%. Nguồn nhân lực chất lượng cao chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn, gây ra sự mất cân đối giữa các vùng miền.
Để giải quyết những thách thức này, Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ sớm ban hành Chiến lược phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, tầm nhìn 2050, tích hợp các xu hướng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số. Đồng thời, cần rà soát và sửa đổi các luật liên quan như Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Viên chức và Luật Dân số để tạo ra một hành lang pháp lý đầy đủ và đồng bộ.
Bên cạnh đó, Đoàn giám sát cũng đề xuất xác định rõ khái niệm, tiêu chí và thẩm quyền đánh giá nhân lực chất lượng cao trong tổng thể nguồn nhân lực quốc gia. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để xây dựng các chính sách thu hút, đãi ngộ và sử dụng hiệu quả lực lượng này trong dài hạn.
Phó thủ tướng Hồ Đức Phớc nhấn mạnh sự cần thiết phải có cơ chế đặc biệt để thu hút và đãi ngộ nhân tài, đặc biệt là trong khu vực công, bao gồm cả chế độ biên chế, thu nhập, sử dụng và đề bạt. Chính phủ sẽ xác định các lĩnh vực trọng điểm để ưu tiên đào tạo, như công nghiệp bán dẫn, công nghệ cao, năng lượng tái tạo, trí tuệ nhân tạo và công nghệ thông tin. Những thanh niên ưu tú sẽ được Nhà nước tạo điều kiện đi học và sau đó trở về phục vụ đất nước.
Phó thủ tướng đề xuất thành lập một quỹ đào tạo và thu hút nhân tài với sự tham gia của cả ngân sách nhà nước và nguồn lực xã hội. Doanh nghiệp và các tổ chức có thể tài trợ học bổng, hỗ trợ đào tạo, kèm theo cơ chế đánh giá và sử dụng minh bạch.
Ông Phớc cho rằng, Nhà nước không thể đảm nhiệm hết mọi việc, và việc huy động doanh nghiệp, nhà hảo tâm tài trợ sinh viên ưu tú đi học ở nước ngoài là một giải pháp hiệu quả để có được nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước, như nhiều quốc gia đã thực hiện.
Phó thủ tướng cũng chỉ ra một tồn tại là các văn bản pháp luật hiện hành chưa quy định rõ ràng về nhân lực chất lượng cao, chưa xác định được tiêu chí đánh giá dựa trên bằng cấp hay năng lực thực hành. Do đó, cần sớm làm rõ khái niệm này để có các giải pháp phù hợp, tạo nền tảng cho các chính sách đặc thù và chiến lược dài hạn về phát triển nguồn nhân lực.
Trước đó, Đoàn giám sát của Quốc hội đã kiến nghị Chính phủ xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia, lựa chọn các lĩnh vực trọng điểm để tập trung đầu tư và hoàn thiện đề án vị trí việc làm sau sắp xếp tổ chức bộ máy, gắn với chế độ thu hút người tài và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong tuyển dụng.
Admin
Nguồn: VnExpress
