Thị trường cho vay thay thế đã hình thành và phát triển trong khoảng 5 năm trở lại đây, dù các hoạt động tương tự đã xuất hiện từ trước đó. Theo báo cáo của Fiin Group vào cuối tháng 6, thị trường Việt Nam hiện có bốn mô hình chính: vay dựa trên tài sản đảm bảo (cầm đồ), vay ngang hàng (P2P Lending), vay ngắn ngày (payday lending) và mua trước trả sau (BNPL).
Thị trường tài chính thay thế đã chứng kiến mức tăng trưởng kép ấn tượng 36,8% trong giai đoạn 2021-2023. Động lực tăng trưởng chủ yếu đến từ sự mở rộng của các chuỗi cầm đồ thế hệ mới, chiếm gần 60% thị phần. Phân khúc này bao gồm cả các cơ sở cầm đồ truyền thống và những doanh nghiệp ứng dụng công nghệ như F88. Các mô hình còn lại chủ yếu hoạt động thông qua nền tảng số, trong đó các dịch vụ payday lending và BNPL phần lớn được cung cấp bởi các công ty công nghệ nước ngoài.
Điểm chung của các mô hình cho vay thay thế này là thủ tục đơn giản, khoản vay nhỏ, thời gian vay ngắn, không yêu cầu tài sản thế chấp hoặc lịch sử tín dụng. Chính vì vậy, thị trường này còn được gọi là thị trường “cho vay dưới chuẩn”.
Hiện nay, các mô hình như payday lending, BNPL và P2P lending chưa có hành lang pháp lý cụ thể, chủ yếu hoạt động dựa trên các hợp đồng dân sự. Điều này gây ra những khó khăn nhất định trong công tác giám sát và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Riêng đối với P2P lending, hoạt động này sẽ được đưa vào khuôn khổ thử nghiệm (sandbox) từ ngày 1/7 theo đề xuất của Ngân hàng Nhà nước.
Trong số bốn phân khúc, cho vay cầm đồ là loại hình duy nhất có khung pháp lý tương đối rõ ràng. Theo Luật Doanh nghiệp, Bộ luật Dân sự và Nghị định 96, các doanh nghiệp cầm đồ phải đăng ký kinh doanh, có giấy phép hoạt động và chịu sự giám sát của chính quyền địa phương. Baker McKenzie Việt Nam đánh giá đây là mô hình có tính kiểm soát nhờ các yếu tố như giấy phép, tài sản đảm bảo và luồng vốn minh bạch.
Điều 468 của Bộ luật Dân sự 2015 quy định, lãi suất cho vay không được vượt quá 20% một năm nếu không có thỏa thuận khác. Trên thực tế, các doanh nghiệp thường áp dụng mức lãi suất linh hoạt nhưng vẫn tuân thủ khung pháp lý này. Tuy nhiên, các chi phí ngoài hợp đồng như bảo hiểm, phí quản lý tài sản hoặc phí dịch vụ liên kết chưa được chuẩn hóa và phụ thuộc vào cách vận hành của từng đơn vị.
Một số chuyên gia pháp lý cho rằng, nếu tổng chi phí vượt quá mức quy định, doanh nghiệp có thể đối mặt với rủi ro pháp lý, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm nếu cấu thành hành vi cho vay nặng lãi.
Tuy nhiên, nhà đầu tư cần phân biệt rõ các mô hình tài chính thay thế và không nên đánh đồng tất cả đều có mức độ rủi ro như nhau. Sự khác biệt nằm ở mức độ minh bạch và việc lựa chọn tuân thủ hành lang pháp lý.
Các doanh nghiệp hoạt động minh bạch, có kiểm toán và quy trình nội bộ rõ ràng thường được đánh giá cao hơn do dễ kiểm soát rủi ro. Điều này cũng giúp họ có được định giá tốt hơn trên thị trường vốn so với các doanh nghiệp hoạt động ngoài vùng kiểm soát.
Tại nhiều quốc gia như Mỹ, Ấn Độ hay Thái Lan, các mô hình P2P lending, BNPL hay cho vay cầm đồ cũng từng phát triển trong vùng xám pháp lý trước khi được luật hóa và trở thành một phần của hệ sinh thái tài chính. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp thường chủ động hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ và minh bạch hóa hoạt động như một cách để đón đầu các quy định pháp lý.
Fiin Group nhận định, thị trường tài chính thay thế tại Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển, đặc biệt là đối với nhóm dân cư chưa tiếp cận được các dịch vụ tín dụng truyền thống. Tuy nhiên, hành lang pháp lý cho các hoạt động này vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.
Trong bối cảnh đó, việc doanh nghiệp lựa chọn tuân thủ pháp luật và kết nối với hệ thống giám sát sẽ là yếu tố quan trọng để tạo sự khác biệt trên thị trường, nâng cao định giá và xây dựng niềm tin với nhà đầu tư.
Admin
Nguồn: VnExpress
