Việt Nam đang đứng trước bài toán cấp bách về nguồn nhân lực khoa học công nghệ chất lượng cao, đòi hỏi những giải pháp đột phá và đồng bộ để thu hút, trọng dụng nhân tài. Tình trạng thiếu hụt trầm trọng các chuyên gia đầu ngành, đặc biệt là những “tổng công trình sư” dẫn dắt các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, và công nghiệp quốc phòng, đang đặt ra thách thức lớn cho sự phát triển của đất nước.
Để giải quyết vấn đề này, một đề án quan trọng đang được triển khai nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, trong đó nhấn mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những đột phá chiến lược trong giai đoạn tới. Đề án tập trung vào việc thu hút các chuyên gia hàng đầu, xây dựng một môi trường làm việc lý tưởng để họ có thể phát huy tối đa năng lực trong các lĩnh vực mũi nhọn.
Chính phủ cũng đã giao Bộ Nội vụ phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu các chính sách đặc biệt để thu hút nhân lực khoa học công nghệ, cả trong và ngoài nước. Dự kiến, hai bộ sẽ sớm trình nghị định về học bổng dành cho sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ thiếu hụt nguồn nhân lực khoa học công nghệ. Theo số liệu từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2024, tỷ lệ sinh viên nhập học vào các ngành Công nghệ kỹ thuật và Máy tính – Công nghệ thông tin chỉ đạt lần lượt 9% và 12%. Phó giáo sư Trần Đình Phong (Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội) nhận định rằng, lực lượng nghiên cứu hiện tại chỉ đáp ứng khoảng một nửa so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình cao.
Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu khẩn trương hoàn thiện các chính sách thu hút và trọng dụng chuyên gia đầu ngành. Các tiêu chí, chế độ đãi ngộ và cơ chế làm việc riêng dành cho đội ngũ “kiến trúc sư trưởng” của các sáng kiến đột phá quốc gia cần được sớm định hình trong Chiến lược nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn 2050.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh rằng nhân tài là yếu tố then chốt để Việt Nam có thể bứt phá trong kỷ nguyên dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ông cho rằng trí tuệ con người chỉ thực sự được phát huy khi đối diện với những thách thức lớn, và chính những “việc lớn” sẽ trở thành động lực thu hút người tài.
Bộ trưởng Hùng cũng lưu ý rằng lãnh đạo không nên thụ động chờ đợi nhân tài xuất hiện mà cần chủ động tìm kiếm, mời gọi và tạo điều kiện để họ đảm đương những nhiệm vụ khó khăn, đầy kỳ vọng. Để đạt được điều này, nhà nước cần kiến tạo một môi trường đủ rộng mở, nơi các mô hình mới được thử nghiệm (sandbox), các ý tưởng sáng tạo được chấp nhận rủi ro, và người tài được tự do thể hiện năng lực.
Một báo cáo giám sát của Quốc hội chỉ ra rằng, nguyên nhân của tình trạng thiếu “tổng công trình sư” xuất phát từ hệ thống đào tạo còn nặng tính đại trà, thiếu các trường đào tạo tinh hoa, và nhiều ngành khoa học cơ bản không thu hút được người học do đòi hỏi sự hy sinh và ít có cơ hội thăng tiến. Thống kê cho thấy có tới 30% sinh viên tốt nghiệp đại học không làm việc đúng chuyên ngành. Cơ sở vật chất lạc hậu, đội ngũ nhà giáo hạn chế về chuyên môn, và chương trình đào tạo khó chuyển giao theo chuẩn quốc tế cũng là những rào cản lớn.
Bên cạnh đó, Việt Nam còn thiếu các doanh nghiệp công nghệ cao quy mô lớn để dẫn dắt thị trường lao động và định hướng đào tạo. Cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, trong khi cơ chế đãi ngộ hiện tại chưa đủ hấp dẫn để giữ chân người tài.
Để giải quyết triệt để vấn đề này, Đoàn giám sát của Quốc hội đề nghị Chính phủ sớm giao một cơ quan chuyên trách quản lý nhân lực chất lượng cao trong cả khu vực công và ngoài công lập, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu nhân lực, lựa chọn các ngành ưu tiên và dự báo nhu cầu lao động chiến lược.
Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa – Xã hội Tạ Văn Hạ nhấn mạnh rằng, để giữ chân các nhà khoa học tài năng, không chỉ cần chế độ đãi ngộ tốt mà còn cần một môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, tự do sáng tạo và cơ chế đánh giá công bằng. Ông cho rằng cần đổi mới toàn diện trong việc phát hiện, đào tạo, sử dụng và phát huy người tài, không để họ bị kìm hãm bởi các quy định cứng nhắc hoặc các thủ tục hành chính rườm rà.
Ông Hạ khẳng định: “Đây là tinh hoa của đất nước, số lượng không nhiều. Nhà nước cần có định hướng rõ ràng để ưu tiên thu hút, trước hết là người Việt Nam trong nước, sau đó đến Việt kiều và chuyên gia quốc tế.”
Admin
Nguồn: VnExpress
