Đối với anh Thành, 35 tuổi, sống tại Hà Nội, những trận đòn roi từ chiếc roi mây đã trở thành một phần ký ức tuổi thơ. Lớn lên trong một gia đình nề nếp, đậm chất Bắc Bộ, anh luôn cố gắng ngoan ngoãn để tránh bị phạt. Tuy nhiên, khi trưởng thành, anh nhận ra mình gặp khó khăn trong việc bảo vệ chính kiến và thường xuyên cam chịu khi bị bắt nạt.
Giờ đây, khi đã làm cha, anh quyết định không sử dụng đòn roi để dạy con, nhưng lại băn khoăn: “Không đánh đòn thì làm sao để con nghe lời?”. Đây cũng là nỗi trăn trở chung của rất nhiều bậc phụ huynh hiện nay.
Thạc sĩ tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên Hoàng Thu Huyền, trưởng bộ phận Tâm lý tại Tổ chức Hagar Quốc tế Việt Nam, cho rằng việc phân biệt rõ giữa nuôi dạy con bằng kỷ luật, bạo lực và sự tự do là vô cùng quan trọng.
Vậy, sự khác biệt giữa các phương pháp này là gì?
Nuôi dạy tự do là việc để trẻ hoàn toàn tự do làm mọi điều mình muốn, không có bất kỳ giới hạn hay quy tắc nào. Điều này có thể khiến trẻ thiếu kỹ năng tự kiểm soát, khó hòa nhập với môi trường học tập, làm việc và dễ bị mất phương hướng.
Ngược lại, nuôi dạy bằng bạo lực sử dụng đòn roi, mắng chửi, đe dọa để khiến trẻ sợ hãi và nghe theo. Tuy nhiên, phương pháp này không giúp trẻ hiểu rõ đúng sai, mà còn có thể dẫn đến những hệ quả tiêu cực như lo lắng, khép kín hoặc thiếu tự chủ. Thậm chí, trẻ có thể thay đổi hành vi khi không có mặt cha mẹ.
Kỷ luật tích cực là phương pháp dung hòa giữa yêu thương và ranh giới rõ ràng. Cha mẹ giải thích cho con hiểu hành vi nào đúng, hành vi nào sai để trẻ tự điều chỉnh. Trong môi trường này, trẻ cảm thấy an toàn, được tôn trọng, ngay cả khi mắc lỗi. Những đứa trẻ được nuôi dạy bằng kỷ luật tích cực thường có khả năng tự điều chỉnh, kiểm soát bản thân tốt hơn và có ý thức rõ ràng về giá trị bản thân khi trưởng thành.
Bà Huyền nhấn mạnh rằng, trẻ em, đặc biệt là ở tuổi vị thành niên, đang trong giai đoạn phát triển não bộ và khả năng kiểm soát cảm xúc còn hạn chế. Việc quát mắng, sử dụng bạo lực thường xuyên sẽ khiến não bộ trẻ luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ, tập trung đối phó với căng thẳng và sợ hãi thay vì tiếp thu những lời dạy bảo của cha mẹ.
Những đứa trẻ sống trong môi trường bạo lực thường có xu hướng suy giảm khả năng tiếp nhận thông tin và suy nghĩ logic. Bạo lực còn gây ảnh hưởng tiêu cực đến cảm xúc, lòng tự tin, khả năng xây dựng các mối quan hệ và cảm giác an toàn của trẻ.
Vậy, cha mẹ có thể áp dụng những biện pháp nào để kỷ luật con một cách tích cực?
Theo bà Thu Huyền, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần xây dựng mối quan hệ với con dựa trên tình yêu thương và sự tôn trọng.
Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất, như dành thời gian cho con mỗi ngày, lắng nghe cảm xúc của con, trang bị cho con những kỹ năng cần thiết thay vì chỉ chăm chăm vào việc bắt lỗi và tôn trọng ý kiến của con dù có khác biệt với mình.
Nhà tâm lý học Ross Greene từng nói: “Không có trẻ hư, chỉ có những nhu cầu chưa được đáp ứng và kỹ năng chưa được dạy”. Đôi khi, một đứa trẻ có hành vi đập phá khi tức giận chỉ đơn giản là vì chúng không biết cách nào khác để giải tỏa cảm xúc.
Việc yêu cầu trẻ “bình tĩnh lại ngay!” khi cha mẹ đang gào thét sẽ không mang lại hiệu quả. Thay vào đó, hãy dạy con những cách điều hòa cảm xúc như uống nước, hít thở sâu, viết cảm xúc ra giấy, đếm số từ 1 đến 10 và đợi đến khi bình tĩnh rồi mới trò chuyện.
Cha mẹ cũng cần phải làm gương cho con bằng cách giữ bình tĩnh, nói chuyện nhẹ nhàng, sử dụng ánh mắt và ngôn ngữ cơ thể để cùng con vượt qua những tình huống khó khăn.
Bên cạnh đó, hãy cùng con thiết lập những nguyên tắc rõ ràng, công bằng và nhất quán. Khi con tuân thủ các nguyên tắc, hãy ghi nhận, khen ngợi và động viên con.
Nếu con không thực hiện theo nguyên tắc, hãy để con phải chịu những hậu quả đã được thống nhất từ trước. Những hậu quả này nên mang tính logic, giúp con học được trách nhiệm mà không cần cha mẹ phải đóng vai “người xấu”. Ví dụ, “Sau khi học xong bài, con được xem TV 20 phút. Nếu con không tắt đúng giờ, ngày mai con sẽ không được xem TV”.
Khi cha mẹ kiên trì thực hiện những biện pháp này, trẻ sẽ học được cách tự điều chỉnh hành vi của mình, thay vì luôn cần sự kiểm soát từ người lớn, từ đó giúp tránh được những xung đột không đáng có giữa cha mẹ và con cái.
Nếu cha mẹ đã từng sử dụng đòn roi và cảm thấy bất lực, họ có thể bắt đầu lại từ đâu?
Bước 1: Dừng lại và xin lỗi.
Hãy tạo cho con cảm giác an toàn bằng cách chấm dứt mọi hành vi gây tổn thương và xin lỗi con một cách chân thành. Đây là bước đầu tiên để hàn gắn mối quan hệ.
Bước 2: Xây dựng lại mối quan hệ an toàn.
Hãy tạm dừng việc dạy dỗ và dành thời gian để chơi, đọc sách, nấu ăn cùng con. Sự hiện diện toàn tâm toàn ý của cha mẹ, cùng với tình yêu thương vô điều kiện, sẽ giúp não bộ trẻ thiết lập lại cảm giác an toàn.
Trong những tình huống con mắc lỗi, ví dụ như đánh nhau ở trường, cha mẹ không nên vội vàng trách mắng “Con làm như vậy là sai”, vì điều này có thể khiến trẻ cảm thấy cha mẹ không quan tâm đến cảm xúc và suy nghĩ của mình. Thay vào đó, hãy để con được nói và lắng nghe con một cách chân thành, không ngắt lời. Sau đó, hãy đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về những gì đã xảy ra và cho con biết rằng bạn hiểu con qua những lời nói như “Chắc hẳn con đã rất bức xúc/thất vọng/cáu giận khi đó”. Tiếp theo, hãy cùng con tìm giải pháp: “Bây giờ con đã bình tĩnh hơn rồi, con nghĩ mình có thể làm gì khác đi?”, “Bây giờ con muốn cha mẹ giúp con điều gì?”.
Sau khi đã xây dựng được mối quan hệ an toàn với con, cha mẹ có thể áp dụng những biện pháp kỷ luật tích cực đã được đề cập ở trên.
Việc chuyển từ dạy dỗ bằng đòn roi sang kỷ luật tích cực không phải là một quá trình dễ dàng, nhưng đó là món quà lớn nhất mà cha mẹ có thể trao cho con. Mục tiêu của việc dạy dỗ không phải là tạo ra những đứa trẻ biết sợ, mà là tạo ra những đứa trẻ có trách nhiệm, có lòng tự trọng, biết yêu thương và có khả năng tự điều chỉnh trong cuộc sống.
Admin
Nguồn: VnExpress
