Vừa qua, bản dịch tiếng Việt cuốn “Khúc ca thơ ngây và từng trải” (Songs of Innocence and of Experience) của William Blake đã chính thức ra mắt độc giả Việt Nam. Tác phẩm do dịch giả Nguyễn Tuấn Bình chuyển ngữ, được Nhà xuất bản Văn học và Book Hunter phối hợp ấn hành.
“Khúc ca thơ ngây và từng trải” là một trong những tác phẩm nổi bật nhất của William Blake. Ban đầu, tác phẩm được xuất bản thành hai tập riêng biệt: “Khúc ca thơ ngây” (Songs of Innocence, 1789) và “Khúc ca từng trải” (Songs of Experience, 1794). Đến năm 1794, hai tập thơ được hợp nhất thành một, với phần phụ đề mang ý nghĩa “Biểu lộ hai trạng thái tương phản của tâm hồn con người”.
Tác phẩm gồm hai phần, thể hiện hai trạng thái trái ngược trong tâm hồn con người, phản ánh một bên là thế giới lý tưởng và bên còn lại là hiện thực khắc nghiệt. “Khúc ca thơ ngây” gồm 23 bài thơ, mang âm điệu tươi sáng, nhịp điệu du dương, khắc họa một thế giới hồn nhiên với sự hòa quyện của trẻ thơ, thiên nhiên và đức tin. Đôi khi, tác phẩm cũng đề cập đến những bất công xã hội, điển hình như phê phán nạn lao động trẻ em trong bài “Đứa bé nạo ống khói” (The Chimney Sweeper).
“Khúc ca từng trải” gồm 26 bài thơ, phơi bày một thế giới nghiệt ngã, nơi sự ngây thơ bị chèn ép bởi bất công, áp bức tôn giáo và những ham muốn ích kỷ. Bài thơ nổi tiếng nhất trong tập này, “Oai hùm” (The Tyger), đặt ra câu hỏi về sự tồn tại của cái ác và quyền năng sáng tạo của Đấng tối cao. Trong khi đó, bài “Vườn yêu thương” lại khắc họa sự thất vọng khi khu vườn thân thương biến thành một nghĩa địa.
Nhà phê bình Harold Bloom nhận xét rằng William Blake không chỉ đơn thuần đối lập hai giai đoạn tuổi tác trong hai tập thơ, mà còn “tạo ra một cuộc đối thoại nội tâm giữa hai nửa của linh hồn”. Theo Blake, sự ngây thơ và trải nghiệm không thể tách rời mà cùng tồn tại trong tâm hồn mỗi người, tạo nên sự phức tạp của cuộc sống. Qua đó, tác giả phê phán những định chế xã hội hà khắc đã bóp méo bản chất tự nhiên của con người. Tác phẩm mang tính tiên tri, kêu gọi sự thức tỉnh tinh thần để xây dựng một Jerusalem lý tưởng, như được thể hiện trong bài thơ cùng tên, vốn đã được phổ nhạc thành một bài quốc ca không chính thức của nước Anh.
“Khúc ca thơ ngây và từng trải” là sự kết hợp hài hòa giữa văn bản và hình ảnh minh họa, thể hiện tài năng đa dạng của William Blake trên cương vị nhà thơ, họa sĩ và nghệ sĩ chạm khắc. Nhà phê bình, sử gia người Anh Richard Holmes đánh giá tác phẩm “có vẻ đơn giản nhưng ẩn chứa trí tuệ tiên tri”, đồng thời ca ngợi Blake đã khéo léo so sánh sự ngây thơ của tuổi trẻ với kinh nghiệm sống, không phải theo lối đen trắng, mà thông qua một mạng lưới biểu tượng và ý nghĩa phức tạp, nơi ngôn từ và hình ảnh đan xen.
Richard Holmes nhấn mạnh rằng kỹ thuật khắc nổi và minh họa của Blake đã biến tác phẩm thành một trải nghiệm nghệ thuật toàn diện. Blake từng chia sẻ rằng ông “viết và vẽ cùng một lúc để trí tưởng tượng không bị gián đoạn”. Ông thực hiện cả hai công đoạn trực tiếp lên tấm đồng, sau đó dùng axit để khắc và in ấn. Các trang sách được Blake và vợ tự tô màu, biến mỗi bản in thành một tác phẩm độc nhất vô nhị. Điều này cho thấy Blake không chỉ là một nhà thơ mà còn là một nhà xuất bản, nhà thiết kế, họa sĩ tiên phong cho hình thức Livre d’artiste (sách nghệ thuật) – một thể loại sách đặc biệt được xem như một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh, kết hợp giữa văn bản và hình ảnh, thường do chính nghệ sĩ sáng tạo, thiết kế hoặc minh họa.
Phong cách nghệ thuật của William Blake mang đậm dấu ấn của chủ nghĩa lãng mạn, đề cao cảm xúc, trí tưởng tượng và sự hòa hợp với thiên nhiên. Các hình minh họa thường sử dụng đường nét mềm mại, màu sắc tươi sáng trong “Khúc ca thơ ngây”, hoặc tông màu u tối, dữ dội trong “Khúc ca từng trải”. Tác giả cũng chịu ảnh hưởng từ nghệ thuật Trung cổ và Phục hưng, thể hiện qua các hình tượng thiên thần, thú vật và cảnh đồng quê mang tính biểu tượng cao.
Tập thơ có cấu trúc độc đáo với các bài thơ đối đáp giữa hai phần, tạo thành một cuộc đối thoại biện chứng. Ví dụ, bài “Khúc dạo đầu” của “Khúc ca thơ ngây” mô tả một thế giới lý tưởng, trong khi “Khúc dạo đầu” của “Khúc ca từng trải” lại kêu gọi trái đất thức tỉnh khỏi bóng tối. Tương tự, bài “Thứ năm Tuần Thánh” ở “Khúc ca thơ ngây” ca ngợi lòng từ thiện, nhưng phiên bản ở “Khúc ca từng trải” lại chỉ trích sự giả tạo của nó khi trẻ em vẫn sống trong cảnh nghèo đói. Sự đối lập này tạo nên chiều sâu triết học cho tác phẩm. Nhiều bài thơ tuy ngắn gọn nhưng lại chứa đựng những tầng ý nghĩa sâu sắc, như bài “Bóng hồng khổ đau” chỉ với tám dòng, nói về sự hủy hoại và tan biến của tình yêu.
Các bài thơ trong tập được viết theo nhịp điệu gần gũi với âm nhạc, thể hiện ý định của William Blake rằng chúng có thể được ngân nga. Ví dụ, “Xuân ơi” (Spring) và “Khúc ca cười vang” (Laughing Song) gợi lên cảm giác vui tươi, trong khi “Luân Đôn” (London) lại mang âm hưởng nặng nề, u ám. Màu sắc trong “Khúc ca thơ ngây” thường tươi sáng, chủ yếu là xanh và vàng, tượng trưng cho niềm vui và sự sống, còn “Khúc ca từng trải” lại sử dụng tông màu tối như đỏ đậm và đen, thể hiện sự khắc nghiệt và đau khổ.
“Khúc ca thơ ngây và từng trải” có ảnh hưởng sâu rộng đến văn học và nghệ thuật sau này. Những tư tưởng về tự do, tâm linh và phản kháng áp bức xã hội của Blake đã truyền cảm hứng cho nhiều phong trào văn học và chính trị, từ chủ nghĩa siêu thực đến các cuộc đấu tranh giải phóng trong thế kỷ 20. Những phê phán của ông về cảnh nghèo đói và áp bức tôn giáo vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Tác phẩm cũng là một trong những ví dụ sớm nhất của “sách thơ minh họa”, mở đường cho các hình thức nghệ thuật kết hợp giữa văn bản và hình ảnh, tác động trực tiếp đến sách thiếu nhi và truyện tranh hiện đại.
Bản dịch của Nguyễn Tuấn Bình cho thấy nỗ lực đáng ghi nhận trong việc đưa di sản của William Blake đến gần hơn với độc giả Việt Nam. Anh đã cố gắng giữ được giọng điệu hồn nhiên của “Khúc ca thơ ngây” và sự u ám, sắc sảo của “Khúc ca từng trải”.
Ví dụ, trong bài “Khúc ca cười vang”, bản dịch đã truyền tải trọn vẹn sự dịu dàng và vui tươi của nguyên tác. Hay trong bài “Luân Đôn”, dịch giả đã thể hiện được nhịp điệu mạnh mẽ, hình ảnh sinh động nhưng buồn bã, tái hiện vẻ tù túng, bí bách và chán chường của bản gốc.
Nguyễn Tuấn Bình chia sẻ rằng anh đã cố gắng “giữ cái đầu lạnh” để vần điệu và ý tưởng tự vang lên. Anh giữ nguyên thứ tự các bài thơ, kết hợp phần song ngữ và bổ sung lời bình. Anh cũng chú trọng đến việc tái hiện các yếu tố văn hóa và tôn giáo trong thơ của William Blake, như hình tượng Chúa, thiên thần và các biểu tượng Kinh Thánh. Tuy nhiên, việc dịch thơ của Blake là một thách thức lớn do tính đa nghĩa và biểu tượng cao trong tác phẩm.
Một số câu thơ của Blake, như trong “Điềm báo thơ ngây” (Auguries of Innocence), chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa triết học và văn hóa, gây khó khăn trong việc truyền tải sang tiếng Việt. Ngoài ra, do sự khác biệt về ngữ âm và nhịp điệu giữa tiếng Anh và tiếng Việt, một số bài thơ có thể mất đi phần nào tính nhạc so với nguyên tác.
Một khó khăn khác nằm ở việc truyền tải các hình minh họa của William Blake, vốn là một phần không thể tách rời của tác phẩm. Với Blake, nghệ thuật không chỉ là phương tiện mà còn là cuộc sống. Mỗi bài thơ không thể tách rời phần minh họa đi kèm. Đây là một nét độc đáo mà các bản dịch hiện đại thường bỏ qua do những hạn chế về ngôn ngữ và kỹ thuật in ấn. Mặc dù bản dịch giữ nguyên các hình minh họa của William Blake, nhưng bản in khắc trên thực tế khi được đưa vào một cuốn sách hiện đại vẫn có những sự khác biệt nhất định.
Admin
Nguồn: VnExpress
