Sau khi Tổng thống Volodymyr Zelensky ký ban hành đạo luật mới, tước bỏ quyền tự chủ của Cục Phòng chống Tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống Tham nhũng (SAPO) vào ngày 22/7, hàng trăm người dân đã xuống đường biểu tình tại trung tâm Kiev, hô vang khẩu hiệu phản đối. Sự kiện này cho thấy sự bất bình trong xã hội Ukraine đối với quyết định siết chặt kiểm soát hệ thống chống tham nhũng, đặc biệt khi đây là một trong số ít các cuộc biểu tình kể từ khi xung đột với Nga nổ ra năm 2022.
Đạo luật mới này đặt NABU và SAPO, hai cơ quan độc lập hàng đầu trong cuộc chiến chống tham nhũng, dưới sự lãnh đạo và kiểm soát của Tổng Công tố, một vị trí do chính Tổng thống bổ nhiệm.
Trên mạng xã hội, nhiều người dân Ukraine đã bày tỏ quan ngại sâu sắc, cho rằng đây là một bước lùi không thể đảo ngược, là “đỉnh điểm của tham nhũng” và cảnh báo về một “thời kỳ đen tối” đang chờ đợi đất nước. Họ lo ngại rằng động thái này sẽ phá bỏ những nỗ lực cải cách kéo dài cả thập kỷ qua và có nguy cơ khiến vấn nạn tham nhũng lan tràn trở lại.
Ukraine đã tăng cường các biện pháp cải cách chống tham nhũng sau phong trào biểu tình EuroMaidan năm 2013-2014, lật đổ Tổng thống Viktor Yanukovych. Những nỗ lực này là một phần trong quá trình hội nhập châu Âu và đáp ứng các yêu cầu từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Liên minh châu Âu (EU).
NABU được thành lập vào năm 2014 để thay thế Ủy ban Chống tham nhũng Quốc gia, vốn bị coi là không hiệu quả. Với đội ngũ khoảng 700 nhân viên, bao gồm nhiều điều tra viên được đào tạo bởi FBI và EU, NABU đóng vai trò quan trọng trong việc cải cách pháp luật và chính trị của Ukraine.
NABU chịu trách nhiệm điều tra các vụ án tham nhũng lớn ở cấp cao, tuy nhiên, cơ quan này không có quyền truy tố mà phải chuyển hồ sơ sang SAPO. Mô hình này được thiết kế để đảm bảo sự kiểm soát quyền lực giữa hai cơ quan độc lập, đồng thời giúp cả hai tránh khỏi ảnh hưởng chính trị.
Việc thông qua luật mới diễn ra chỉ một ngày sau khi EU và G7 bày tỏ lo ngại về việc Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) tiến hành hơn 70 cuộc khám xét các địa điểm liên quan đến NABU. Các nhà hoạt động xã hội đã chỉ trích động thái này, cho rằng nó nhằm phá hoại các nỗ lực chống tham nhũng.
Theo luật mới, Tổng Công tố Ukraine có quyền tiếp cận và chuyển giao hồ sơ vụ án, đưa ra chỉ thị ràng buộc đối với các nhà điều tra của NABU, cũng như đơn phương đình chỉ các vụ án.
Một số chuyên gia lo ngại rằng luật mới này có thể gây nguy hiểm cho mối quan hệ giữa Ukraine với phương Tây, cũng như ảnh hưởng đến nguồn hỗ trợ tài chính quan trọng từ các đồng minh.
Bà Svitlana Matviienko, giám đốc điều hành tổ chức phi lợi nhuận Sáng kiến Lập pháp Ukraine, nhận định: “Mọi thứ giờ đây đã bị đảo ngược. Đất nước không chỉ mất đi các thể chế chống tham nhũng mà còn cả niềm tin đã khó khăn lắm mới xây dựng được kể từ năm 2014”. Bà cảnh báo rằng quy định của luật mới gợi nhớ đến quyền lực của Tổng Công tố dưới thời Yanukovych, người có thể đơn phương định đoạt kết quả của bất kỳ vụ án nào, làm xói mòn niềm tin của người dân vào hệ thống công tố.
Nhà sử học Ukraine Yaroslav Hrytsak bình luận: “Tôi có thể nói quá, nhưng quyết định này có thể coi là một cuộc đảo chính. Không phải về việc thay đổi quyền lực, mà là về cách thức quyền lực vận hành. Một nhà nước lành mạnh luôn trân trọng tính độc lập của các thể chế”. Ông lưu ý rằng Ukraine thông qua luật kiểm soát các cơ quan chống tham nhũng vào thời điểm nhạy cảm trong cuộc xung đột với Nga, khi đất nước đang rất cần sự hỗ trợ về tài chính và quân sự từ các đồng minh phương Tây. “Nó thực sự nguy hiểm, gây thất vọng và không khác gì tự sát”, ông nói.
Bà Matviienko cũng đồng tình rằng luật mới của Ukraine có nguy cơ làm chậm các cuộc đàm phán gia nhập EU và đe dọa các nguồn viện trợ tài chính quan trọng cho Kiev, đồng thời nhấn mạnh: “Nó đánh dấu một bước ngoặt không thể quay đầu”.
Liên minh châu Âu (EU) gọi đây là “bước thụt lùi nghiêm trọng”. Ủy viên phụ trách mở rộng EU, bà Marta Kos, nhấn mạnh rằng các thể chế chống tham nhũng là “thiết yếu đối với con đường gia nhập EU của Ukraine”.
Nghị sĩ Volodymyr Ariev từ đảng đối lập Đoàn kết châu Âu cảnh báo rằng các quy định mới sẽ đe dọa mọi thành tựu mà Ukraine đã đạt được trong nỗ lực xích lại gần hơn với châu Âu. Theo ông, tính độc lập của NABU và SAPO là chìa khóa cho “tư cách thành viên EU, nhưng nó đã bị phá vỡ”.
Thượng sĩ Petro thuộc Lữ đoàn Thủy quân lục chiến 38, đang làm nhiệm vụ tại khu vực Pokrovsk, miền đông Ukraine, cho rằng quyết định áp kiểm soát cơ quan chống tham nhũng có thể khiến Ukraine mất đi nguồn hỗ trợ quan trọng từ Mỹ và châu Âu, những bên từng chỉ trích nạn tham nhũng ở Ukraine. Anh nói: “Hành động đó sẽ chỉ giúp một số người rút ruột các gói viện trợ mà không bị trừng phạt. Không ai ủng hộ một đất nước như vậy”.
Bà Anastasia Radina, chủ tịch ủy ban chống tham nhũng quốc hội, thành viên đảng của Tổng thống Zelensky, bình luận: “Cần hiểu rằng NABU và SAPO không chỉ là những từ viết tắt, không chỉ là các cơ quan thực thi pháp luật ở Ukraine. Họ được thành lập như những cơ quan mới, độc lập, không bị vấy bẩn bởi hành vi tham nhũng cũ”.
Chuyên gia Sergey Fursa tại Dragon Capital, ngân hàng đầu tư hàng đầu Ukraine, nhận định rằng Kiev nên chuẩn bị đối mặt với mọi kịch bản xấu sau những gì vừa diễn ra. Ông nói: “Chính quyền Ukraine đã vượt mọi lằn ranh đỏ, vi phạm tất cả các nghĩa vụ đã cam kết trong khuôn khổ hợp tác với IMF, khuôn khổ hội nhập của EU và thậm chí vi phạm cả những điều kiện điên rồ nhất. Sau chuyện này, không gì là không thể. Nó đã tạo ra rủi ro rất lớn cho đất nước”.
Nhà báo điều tra Yuriy Nikolov cho biết NABU lâu nay luôn săn lùng các quan chức cấp cao, những người có cơ hội tham nhũng lớn nhất, và đã gặt hái được một số thành công. Chỉ riêng trong năm 2023, cơ quan này đã điều tra tham nhũng liên quan đến 21 quan chức cấp cao, 39 lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước, 16 thẩm phán và 11 nghị sĩ. Nếu NABU bị vô hiệu hóa, hoạt động chống tham nhũng có lẽ vẫn diễn ra, nhưng chỉ ở cấp độ thấp. “Những kẻ tham nhũng cấp cao sẽ có cơ hội thoát tội. Luật pháp sẽ được áp dụng một cách chọn lọc”, ông nói.
Nhà hoạt động Ihor Lachenkov bình luận: “Quốc hội đã thông qua một đạo luật làm suy yếu đáng kể tính độc lập của NABU và SAPO. Đây là điều hoàn toàn không thể chấp nhận được trong thời đại của chúng ta. Chúng ta đang hướng tới EU và Ukraine đã xây dựng những cơ quan này suốt nhiều năm. Nhưng khi nhắm vào những người thân cận với Tổng thống, họ ngay lập tức bị tấn công”.
Tổng thống Zelensky chưa bình luận về cáo buộc này. Ông đã ký phê chuẩn đạo luật ngay khi nó được quốc hội thông qua, trước khi dư luận Ukraine và các đồng minh của Kiev thực sự hiểu được tác động của luật mới.
Trong một phát biểu hôm 23/7, sau cuộc gặp với các quan chức hành pháp và chống tham nhũng hàng đầu, Tổng thống Zelensky nhấn mạnh: “Tất cả chúng ta đều có chung một kẻ thù, đó là Nga. Việc bảo vệ nhà nước Ukraine đòi hỏi phải có một hệ thống hành pháp đủ mạnh, đảm bảo công lý thực thụ”. Động thái này diễn ra trong bối cảnh dư luận trong nước và quốc tế đang gia tăng áp lực lên chính phủ Ukraine về vấn đề chống tham nhũng, cho thấy sự phức tạp và những thách thức mà Ukraine đang phải đối mặt trên con đường hội nhập châu Âu và duy trì sự ủng hộ từ các đồng minh phương Tây.
Admin
Nguồn: VnExpress
