Những hệ thống kiểm soát biên giới sơ khai nhất được cho là đã xuất hiện từ thời Chiến Quốc ở Trung Quốc (475–221 TCN), và sau đó được chính thức hóa dưới triều Hán (202 TCN-220 SCN). Khi Con đường Tơ lụa hưng thịnh, việc mang theo giấy phép ghi rõ danh tính, mục đích và lộ trình trở thành yêu cầu bắt buộc đối với những ai muốn qua các cửa ải. Ở La Mã cổ đại, những người đi công cán còn được Hoàng đế cấp thư giới thiệu, nhằm đảm bảo an toàn và nhận được sự hỗ trợ cần thiết trong suốt hành trình. Các học giả xem những tài liệu này, thường được viết trên gỗ, như là tiền thân của hộ chiếu hoặc visa ngày nay.
Theo nhà sử học Martin Lloyd, hình thức gần giống với hộ chiếu hiện đại nhất xuất hiện vào thời Trung Cổ, được gọi là “sauf conduit” hay giấy thông hành giữa các quốc gia. Loại thư đảm bảo này do vua hoặc chính quyền một nước ban hành, trong đó ghi rõ tên người mang và mục đích của chuyến đi.
Trong những thước phim đen trắng, hình ảnh nước Mỹ đầu thế kỷ XX hiện lên với dòng người nhập cư không ngớt, phần lớn đặt chân đến đảo Ellis. Tại đây, họ chỉ phải trải qua một cuộc kiểm tra sức khỏe đơn giản và vài câu hỏi thủ tục, gần như chắc chắn được phép vào đất liền. Vào thời điểm đó, khái niệm về giấy tờ tùy thân theo chuẩn toàn cầu chưa ra đời, tạo điều kiện cho việc nhập cư trở nên dễ dàng hơn.
Sau Thế chiến I, làn sóng di cư ồ ạt đã làm dấy lên mối lo ngại ở nhiều quốc gia. Đến năm 1920, Hội Quốc Liên (tiền thân của Liên Hợp Quốc) đã thông qua nghị quyết thống nhất các tiêu chuẩn về hộ chiếu trên toàn cầu, biến nó trở thành một chuẩn mực quốc tế. Tuy nhiên, mục đích chính không phải là khuyến khích du lịch, mà là kiểm soát dòng người và hạn chế nhập cư.
Kể từ năm 1963, khi các tiêu chuẩn hộ chiếu được áp dụng rộng rãi, quyền công dân của mỗi người dân gắn liền với một tấm giấy nhỏ chứa đầy thông tin cá nhân, mã vạch, hình ảnh sinh trắc học và các yếu tố bảo mật cao.
Trong thế kỷ XXI, hộ chiếu không chỉ đơn thuần là một loại giấy tờ, mà đã trở thành một tài sản có giá trị, tương tự như bất động sản hay các tác phẩm nghệ thuật. Trên thị trường hộ chiếu giả, một số quốc gia còn bán quyền công dân hợp pháp, ví dụ như Malta với mức giá hơn 1 triệu USD, hoặc Cyprus với yêu cầu đầu tư lớn.
Theo nhà báo Atossa Araxia Abrahamian, tác giả cuốn “The Cosmopolites: The Coming of the Global Citizen”, hộ chiếu giống như một “lá chắn” khi bạn là công dân của một quốc gia giàu có. Bản thân là người mang ba quốc tịch (Canada, Thụy Sĩ và Iran), Abrahamian cho biết cô không quá gắn bó với bất kỳ quốc tịch nào và xem hộ chiếu chỉ là kết quả ngẫu nhiên của nơi sinh, chứ không đại diện cho bản sắc cá nhân.
Tương tự như Abrahamian, nhiều người phản đối chuẩn hộ chiếu năm 1920, cho rằng nó được tạo ra không phải để xây dựng một xã hội du lịch dân chủ, mà là để kiểm soát. Tại Mỹ vào đầu thế kỷ XX, phụ nữ đã kết hôn chỉ được ghi tên như một phần chú thích trong hộ chiếu của chồng và không được phép tự mình qua biên giới, trong khi đàn ông thì hoàn toàn tự do.
Một số quốc gia đã sớm nhận ra những nguy cơ tiềm ẩn từ “quyền lực mềm” của hộ chiếu và lên tiếng phản đối sự thống trị của phương Tây trong vấn đề này. Tuy nhiên, theo học giả Mark Salter, dù nhiều nước muốn loại bỏ hộ chiếu, chỉ cần một số ít quốc gia không từ bỏ, thì không quốc gia nào dám đơn phương thực hiện điều đó.
Ngày nay, sự biến động của địa chính trị, các vấn đề về đường biên giới và những chính sách phân biệt sắc tộc đang đẩy hàng triệu người vào tình cảnh không quốc tịch. Cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn (UNHCR) ước tính có ít nhất 10 triệu người trên thế giới không có quốc tịch, đồng nghĩa với việc họ không được cấp hộ chiếu và bị tước đoạt quyền tự do di chuyển. Thực trạng này một lần nữa cho thấy bản chất mơ hồ và đầy tranh cãi của khái niệm “quốc tịch”.
Admin
Nguồn: VnExpress
