Những căng thẳng leo thang giữa Thái Lan và Campuchia đã đạt đến đỉnh điểm sau vụ đụng độ biên giới ngày 24/7, khiến ít nhất 15 người thiệt mạng và làm dấy lên lo ngại về một cuộc xung đột lớn hơn giữa hai nước láng giềng. Vụ việc này đánh dấu cuộc đối đầu nghiêm trọng nhất trong hơn một thập kỷ qua.
Trong bối cảnh cả Thái Lan và Campuchia đều là thành viên của ASEAN, câu hỏi đặt ra là liệu tổ chức khu vực này có thể đóng vai trò gì trong việc hòa giải căng thẳng hiện tại.
Theo bà Joanne Lin, nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện ISEAS – Yusof Ishak, ASEAN có cơ hội để thể hiện vai trò tích cực trong việc giải quyết xung đột. Bà cho rằng các quốc gia thành viên khác có thể làm trung gian hòa giải hoặc tạo điều kiện kín đáo để hạ nhiệt căng thẳng giữa Campuchia và Thái Lan.
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, với vai trò Chủ tịch ASEAN 2025, đã có cuộc điện đàm với Thủ tướng Campuchia Hun Manet và quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai vào đêm 24/7. Ông kêu gọi lãnh đạo hai nước hướng tới một lệnh ngừng bắn ngay lập tức, ngăn chặn các hành động thù địch và mở đường cho đối thoại hòa bình, tìm kiếm giải pháp ngoại giao.
Thủ tướng Anwar Ibrahim nhấn mạnh: “Tôi hoan nghênh những tín hiệu tích cực và thiện chí từ cả Bangkok và Phnom Penh trong việc xem xét hướng đi này. Malaysia sẵn sàng hỗ trợ và tạo điều kiện cho quá trình này trên tinh thần đoàn kết và trách nhiệm chung của ASEAN”.
Lời kêu gọi của Thủ tướng Anwar được đưa ra sau khi một nhóm nghị sĩ ASEAN lên tiếng yêu cầu “can thiệp ngoại giao ngay lập tức”, thúc giục Chủ tịch ASEAN xúc tiến lệnh ngừng bắn, thiết lập hành lang nhân đạo và khởi động đàm phán trực tiếp giữa Thái Lan và Campuchia.
Căng thẳng giữa Thái Lan và Campuchia đã âm ỉ từ tháng 5 sau một vụ nổ súng gần khu vực biên giới chưa phân định gần đền Preah Vihear, khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng.
Tình hình leo thang nghiêm trọng vào ngày 24/7 khi quân đội hai bên nổ súng gần đền Ta Moan Thom tại khu vực tranh chấp. Cả hai bên đều cáo buộc đối phương tấn công trước và khẳng định hành động của mình chỉ là tự vệ. Giao tranh trở nên ác liệt hơn khi cả Campuchia và Thái Lan triển khai vũ khí hạng nặng. Thái Lan thậm chí còn cáo buộc Campuchia sử dụng pháo phản lực bắn vào khu dân cư và triển khai máy bay chiến đấu F-16 để tấn công các mục tiêu quân sự bên kia biên giới để đáp trả.
Trong một diễn biến khác, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã gửi thư tới Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc vào ngày 24/7, đề nghị tổ chức một cuộc họp khẩn cấp để tìm giải pháp cho cuộc xung đột, nhưng không đề cập đến vai trò của ASEAN.
Một số chuyên gia chỉ ra rằng một trong những yếu tố khiến ASEAN khó can thiệp vào các tranh chấp song phương giữa các quốc gia thành viên là nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ.
Nguyên tắc này, vốn là nền tảng của ASEAN, nhằm duy trì sự đoàn kết và ổn định khu vực. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra một rào cản đáng kể khi các thành viên xảy ra tranh chấp, hạn chế khả năng can thiệp công khai hoặc yêu cầu các bên tuân thủ các giải pháp hòa bình.
Bên cạnh đó, việc Tổng thư ký ASEAN Kao Kim Hourn là người Campuchia có thể gây khó khăn trong việc tạo dựng lòng tin với phía Thái Lan, ảnh hưởng đến vai trò trung gian của ông.
Tương tự, trong cuộc xung đột biên giới năm 2008, việc Tổng thư ký ASEAN khi đó là ông Surin Pitsuwan, một người Thái Lan, đã bị phía Campuchia coi là “thiên vị”, gây trở ngại cho vai trò hòa giải của tổ chức.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng ASEAN vẫn có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm căng thẳng và tạo điều kiện đối thoại giữa Campuchia và Thái Lan.
Ông Pou Sothirak, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khu vực Campuchia (CCRS), gợi ý rằng ASEAN nên tập trung vào việc tạo ra một nền tảng ngoại giao kín đáo, nơi các cuộc thảo luận có thể diễn ra mà không bị công chúng soi xét.
Ông nhấn mạnh: “Điều này sẽ tạo ra không gian cho cả hai nước giải quyết những bất đồng mà không làm leo thang căng thẳng”. Ông cũng lưu ý rằng ngoại giao bí mật có thể hiệu quả hơn so với các nỗ lực hòa giải công khai.
Ông Aun Chhengpor, một nhà nghiên cứu chính sách tại tổ chức Future Forum ở Campuchia, cho rằng ASEAN sẽ khó có thể can thiệp hòa giải công khai nếu không có yêu cầu từ cả hai bên. Tuy nhiên, tổ chức vẫn có thể đóng vai trò là địa điểm cho các cuộc đối thoại không chính thức.
Ông Chhengpor nói: “Ưu tiên hàng đầu là tránh một cuộc xung đột vũ trang toàn diện. Bất kỳ cơ chế nào, dù là song phương, đa phương hay thậm chí thông qua Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), đều phải hướng tới mục tiêu đưa cả hai bên trở lại bàn đàm phán”.
Ông Po Sovinda, một nhà tư vấn chiến lược độc lập, cũng đồng tình rằng vai trò trung gian của ASEAN phụ thuộc lớn vào việc cả hai quốc gia có yêu cầu hòa giải hay không.
Ông Sovinda lưu ý rằng mặc dù Chủ tịch ASEAN có thể khuyến khích đối thoại, nhưng việc Campuchia và Thái Lan chưa chính thức yêu cầu hỗ trợ đã khiến tổ chức khó có thể can thiệp công khai.
Ông Sothirak so sánh: “ASEAN giống như một bậc phụ huynh đang cố gắng hòa giải một cặp vợ chồng đang bất đồng. Cả hai đều đang tức giận, nhưng ASEAN không thể ép buộc họ phải lắng nghe”.
Do đó, ông Sothirak cho rằng để có bất kỳ cuộc đàm phán ý nghĩa nào, cả hai chính phủ Thái Lan và Campuchia phải tạo điều kiện thuận lợi cho đối thoại.
“Nếu cả hai bên đều không đồng ý giảm leo thang quân sự, bất kỳ giải pháp ngoại giao nào cũng sẽ gặp khó khăn”, ông nói.
Các nhà quan sát cho rằng trọng tâm hiện nay là xây dựng lòng tin, giảm bớt những lời lẽ gây kích động và ưu tiên giải quyết căng thẳng bằng các biện pháp hòa bình. Chìa khóa cho con đường hòa bình này nằm ở việc hai bên có ưu tiên ngoại giao và tham gia vào các cuộc đàm phán có ý nghĩa hay không.
Chuyên gia Sothirak kết luận: “Ngoại giao không phải là giải pháp tức thời, mà là một quá trình tạo ra không gian cho đối thoại. Cả Campuchia và Thái Lan phải thực hiện bước đi đó nếu muốn hướng tới hòa bình”.
Admin
Nguồn: VnExpress
