Nhiều người sau khi tiêu thụ bánh mì trắng, mì ống hoặc các sản phẩm từ lúa mì thường cảm thấy uể oải, lo lắng hoặc thậm chí rơi vào trạng thái trầm cảm không rõ nguyên nhân. Đây không chỉ là cảm giác thoáng qua mà có thể là dấu hiệu của một phản ứng sinh học phức tạp liên quan đến gluten.
Các nghiên cứu gần đây cho thấy khoảng 10% dân số có thể mắc hội chứng nhạy cảm với gluten mà không hề hay biết. Đáng chú ý, gần 40% người mắc bệnh celiac từng trải qua các triệu chứng trầm cảm trong cuộc đời. Bệnh celiac là một rối loạn tự miễn, trong đó hệ miễn dịch tấn công ruột non khi cơ thể tiếp xúc với gluten. Những con số này đã thu hút sự chú ý của giới khoa học về mối liên hệ tiềm ẩn giữa gluten, một thành phần phổ biến trong nhiều loại thực phẩm làm từ bột mì, và sức khỏe tâm thần.
Giáo sư Deanna L. Kelly, một chuyên gia về tâm thần học tại Trường Y khoa Đại học Maryland, từng tỏ ra hoài nghi về vai trò của thực phẩm trong việc điều trị các bệnh tâm thần. Tuy nhiên, sau 17 năm nghiên cứu và thực hiện các thử nghiệm lâm sàng, bà dần tin rằng chế độ ăn uống có thể tác động đáng kể đến chức năng não bộ.
Nghiên cứu của bà bắt đầu từ các dữ liệu thu thập được trong thời kỳ Thế chiến II, cho thấy tỷ lệ nhập viện vì các bệnh tâm thần giảm đáng kể trong giai đoạn khan hiếm lúa mì. Giáo sư Kelly và các cộng sự tiếp tục phân tích công trình của bác sĩ Curtis Dohan từ những năm 1970, người đã ghi nhận sự cải thiện ở các bệnh nhân tâm thần phân liệt sau khi họ ngừng tiêu thụ lúa mì. Ông cũng nghiên cứu các cộng đồng ở Papua New Guinea, nơi lúa mì không có trong chế độ ăn và tỷ lệ mắc bệnh tâm thần phân liệt gần như không tồn tại.
Để đi sâu hơn vào vấn đề này, nhóm chuyên gia đã tiến hành các thử nghiệm lâm sàng về các kháng thể phản ứng với gluten. Kết quả cho thấy những người mắc bệnh tâm thần phân liệt thường có tỷ lệ kháng thể kháng gluten cao một cách bất thường. Từ đó, một giả thuyết được đưa ra: ở một số người, gluten có thể gây ra tình trạng viêm nhiễm ảnh hưởng đến não bộ.
Gluten là một nhóm protein có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen, và thường được tìm thấy trong bánh mì, mì ống và các loại thực phẩm chế biến sẵn. Ở những người nhạy cảm với gluten, hệ miễn dịch xem protein này như một chất xâm nhập và tạo ra các kháng thể để tấn công. Quá trình này có thể gây viêm ruột, tổn thương niêm mạc ruột và khiến các kháng thể rò rỉ vào máu, thậm chí ảnh hưởng đến não bộ.
Một trong những protein thành phần của gluten, được gọi là gliadin, có cấu trúc tương đồng với thụ thể GRINA trong não. Sự tương đồng này có thể khiến hệ miễn dịch nhầm lẫn và tấn công các mô não, dẫn đến một loạt các triệu chứng như suy nghĩ mơ hồ, mệt mỏi, lo âu, thay đổi cảm xúc, ảo giác hoặc co giật. Trong nhiều trường hợp, các triệu chứng này còn kháng lại các loại thuốc thông thường.
Hạch hạnh nhân trong não, vùng chịu trách nhiệm kiểm soát cảm xúc và phản ứng sợ hãi, có thể trở nên hoạt động quá mức khi bị viêm, dẫn đến gia tăng lo âu. Đồng thời, serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng liên quan đến cảm xúc, được sản xuất chủ yếu tại ruột. Do đó, sự bất ổn ở đường ruột có thể làm giảm sản xuất serotonin, gây ra lo âu và trầm cảm.
Mặc dù không phải ai cũng phản ứng tiêu cực với gluten, nhưng thống kê cho thấy khoảng 10% dân số mắc hội chứng nhạy cảm với gluten không do bệnh celiac (NCGS). Ngoài ra, nhiều người mắc bệnh celiac có thể không được chẩn đoán chính xác. Một nghiên cứu lớn trên 2.000 người mắc bệnh celiac cho thấy gần 40% trong số họ có các triệu chứng trầm cảm trong suốt cuộc đời.
Giáo sư Kelly chia sẻ về trường hợp một bệnh nhân tâm thần phân liệt bị tái phát nặng mỗi khi ăn thực phẩm chứa gluten. Khi nhập viện, bệnh nhân thường được cho ăn khẩu phần ăn bình thường có chứa gluten, bất chấp cảnh báo từ gia đình, khiến tình trạng bệnh ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn.
Không chỉ gluten, các protein khác như casein trong sữa cũng có thể kích thích phản ứng viêm ở não. Bên cạnh đó, thực phẩm siêu chế biến (UPF) trong chế độ ăn uống kiểu phương Tây cũng được cho là góp phần làm trầm trọng thêm các vấn đề về tâm thần. Lúa mì, nguồn cung cấp 20% lượng calo trên toàn cầu, đang được chế biến theo cách làm tăng hàm lượng gluten và gliadin lên gấp nhiều lần so với trước đây.
Các xét nghiệm kháng thể đang dần hé lộ những manh mối quan trọng. Giáo sư Kelly từng phát hiện dấu hiệu bệnh celiac ở một phụ nữ trẻ được chẩn đoán sai trước đó, nhờ xét nghiệm TTG và sinh thiết ruột. Trong số gần 1.000 bệnh nhân đến khám, phần lớn đều ghi nhận sự cải thiện về tâm trạng, các vấn đề về khớp, tiêu hóa hoặc mức độ tỉnh táo sau khi loại bỏ gluten khỏi chế độ ăn.
Khoảng 30% bệnh nhân tâm thần phân liệt trong một nghiên cứu có kháng thể chống lại gliadin, cho thấy cơ thể họ phản ứng miễn dịch với gluten.
Hiện tại, Giáo sư Kelly tuân theo chế độ ăn ít carbohydrate và gần như không có gluten. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng chế độ ăn không gluten không phù hợp với tất cả mọi người, vì nhiều thực phẩm chứa gluten cung cấp các vitamin và khoáng chất cần thiết, chẳng hạn như axit folic. Việc thay đổi chế độ ăn uống nên được thực hiện dưới sự tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
Một vấn đề quan trọng khác là những người mắc bệnh tâm thần thường gặp khó khăn trong việc duy trì một chế độ ăn uống đặc biệt. Thực phẩm chứa gluten thường rẻ và tiện lợi, trong khi việc nấu nướng các loại rau củ tươi đòi hỏi nhiều thời gian và công sức.
Trường hợp của một bệnh nhân động kinh cho thấy rõ mối liên hệ giữa gluten và sức khỏe não bộ. Các cơn co giật của anh ta trở nên nghiêm trọng hơn mỗi khi ăn mì Ý, mặc dù anh ta không dương tính với bệnh celiac. Sau khi áp dụng chế độ ăn không chứa gluten, các cơn động kinh của anh ta đã biến mất.
Theo Giáo sư Kelly, với sự hỗ trợ của công nghệ hình ảnh não và các xét nghiệm kháng thể, giờ đây giới khoa học có thể bắt đầu kết nối dữ liệu và chứng minh mối liên hệ giữa thực phẩm và sức khỏe tâm thần. Những gì chúng ta đưa vào cơ thể có thể ảnh hưởng sâu sắc đến não bộ.
Admin
Nguồn: VnExpress
