Câu ngạn ngữ Pháp từ thế kỷ 13, “Không có lửa làm sao có khói”, dường như đang lặp lại một cách đầy ám ảnh tại Kenya, nơi vấn nạn doping ngày càng trở nên nhức nhối trong làng điền kinh. Gần 400 vận động viên (VĐV) Kenya đã bị đình chỉ thi đấu trong thập kỷ qua, và con số này vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.
Vậy điều gì đang ẩn sau cuộc khủng hoảng doping này? Các chuyên gia cho rằng, áp lực kinh tế và khát vọng thoát nghèo là những nguyên nhân chính. Tại một quốc gia đang phát triển như Kenya, cơ hội đổi đời của nhiều thanh niên nằm ở đôi chân. Một chiến thắng có thể mang lại thu nhập từ vài nghìn đến hàng trăm nghìn đô la Mỹ.
Trong bối cảnh đó, nhiều người sẵn sàng đánh đổi mọi thứ để có cơ hội đổi đời, tin rằng đối thủ nào cũng sử dụng chất cấm, và để cạnh tranh, họ cũng phải gian lận.
Điều đáng lo ngại là các loại thuốc tăng cường hiệu suất bị cấm lại dễ dàng tiếp cận tại Kenya. Trong một phóng sự điều tra, nhà báo người Đức Hajo Seppelt đã bí mật quay cảnh mua bán thuốc cấm ngay tại các hiệu thuốc ở thủ đô Nairobi. Chỉ cần bước vào một cửa hàng nhỏ, không cần đơn thuốc hay giấy tờ, mọi thứ đều có sẵn.
Tuy nhiên, bức tranh doping tại Kenya không chỉ đơn thuần là lỗi của các VĐV. Đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố: nghèo đói, khát vọng đổi đời, sự dễ dàng tiếp cận thuốc cấm, sự lỏng lẻo của các huấn luyện viên (HLV) và bác sĩ thể thao, và cả sự sẵn sàng của các nhà tổ chức trong việc mời bằng được các VĐV ưu tú người Kenya đến tham gia giải đấu để tạo tiếng vang.
Trong mạng lưới này, người đại diện đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng sự nghiệp và tiếp cận y tế của VĐV. Frederico Rosa là một trong những cái tên được nhắc đến nhiều nhất. Ông và cha mình, Gabriele Rosa, điều hành công ty môi giới Rosa & Associati, từng quản lý hơn 30 VĐV đẳng cấp thế giới, chủ yếu đến từ châu Phi.
Mỗi khi một VĐV Kenya lập kỳ tích hoặc bất ngờ dương tính với chất cấm, những cái tên như Rosa lại xuất hiện. Gần đây nhất là trường hợp của Chepngetich, người bị đình chỉ tạm thời sau khi xét nghiệm dương tính với hydrochlorothiazide (HTCZ), một loại thuốc lợi tiểu bị cấm thường được sử dụng để che giấu các loại thuốc tăng cường hiệu suất (PED). Cô dính bê bối chỉ nửa năm sau khi lập kỷ lục chạy 2 giờ 9 phút 57 giây, phá sâu kỷ lục cũ 2 giờ 11 phút 53 giây do Tigist Assefa (Ethiopia) lập tại Berlin Marathon 2023.
Liệu đây chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên, hay Rosa thực sự là một mắt xích quan trọng trong một hệ thống doping tinh vi? Tạp chí Athletics Illustrated bình luận: “Chưa có tòa án nào chứng minh anh ta đồng lõa, nhưng không có lửa thì làm sao có khói”.
Năm 2016, cảnh sát Kenya đã bắt giữ và tiến hành điều tra chính thức đối với Frederico Rosa. Ông bị nghi ngờ có liên quan đến việc “gây tổn hại sự nghiệp” của các VĐV bằng cách tiếp tay cho việc sử dụng chất cấm.
Tòa án đã cho phép cảnh sát tạm giữ Rosa trong ba ngày để điều tra, bất chấp sự phản đối của đội ngũ luật sư bào chữa. Trong thời gian đó, ông được đưa đến phiên điều trần sơ bộ, nhưng không bị buộc tội hình sự do thiếu bằng chứng cụ thể.
Cùng thời điểm, HLV người Italy Claudio Berardelli, người từng làm việc với nhà Rosa và là HLV cũ của Jeptoo, cũng bị bắt tại Eldoret, một thị trấn cao nguyên nổi tiếng của Kenya, để thẩm vấn.
Trong giai đoạn cao điểm của các vụ điều tra doping tại Kenya, nhiều VĐV do Rosa & Associati đại diện đã lần lượt bị cấm thi đấu. Nổi bật nhất là Rita Jeptoo, người từng ba lần vô địch Boston Marathon và hai lần thắng Chicago Marathon. Năm 2014, cô bị phát hiện sử dụng chất tăng cường hồng cầu EPO trong một cuộc kiểm tra ngoài thi đấu tại Kenya. Kết quả là Jeptoo bị cấm thi đấu hai năm, sau đó án phạt được kéo dài thêm do tính chất nghiêm trọng của vụ việc. Các danh hiệu trong năm đó cũng bị tước bỏ.
Mathew Kisorio, một trong những gương mặt triển vọng của điền kinh Kenya ở cự ly trung bình và dài, cũng bị đình chỉ sau khi có kết quả dương tính với doping. Kisorio sau đó thừa nhận đã sử dụng các chất bị cấm và lên tiếng chỉ trích hệ thống y tế thể thao ở Kenya, nơi anh nói rằng “thuốc cấm được kê như vitamin”.
Agatha Jeruto là trường hợp tiếp theo bị cấm thi đấu, tiếp tục nối dài danh sách các VĐV “ngã ngựa” dưới trướng của Rosa. Dù không phải là một cái tên đình đám như Jeptoo, trường hợp của Jeruto cho thấy vấn đề không chỉ nằm ở các ngôi sao lớn, mà còn lan rộng trong toàn bộ hệ thống quản lý VĐV.
Tháng 4/2015, Liên đoàn Điền kinh Kenya (Athletics Kenya) đã đình chỉ hoạt động của Rosa & Associati trong vòng sáu tháng để phục vụ điều tra doping. Tuy nhiên, cuối năm đó, cả Rosa và Kenya đều được Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics) và Athletics Kenya “xóa án” sau khi không tìm thấy bằng chứng kết tội cụ thể.
Trong khi đó, Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) cảnh báo rằng có “cáo buộc nghiêm trọng” về doping tại Kenya, và kêu gọi tăng cường kiểm tra VĐV trên mọi môn thể thao. Đáng chú ý, vào năm 2018, chính phủ Kenya bắt đầu tài trợ 5 triệu đô la Mỹ mỗi năm để tăng cường kiểm tra doping. Kết quả là số VĐV bị phát hiện sử dụng chất cấm tăng mạnh, được xem là minh chứng cho mức độ lan rộng của doping tại quốc gia này. Tuy nhiên, đến năm 2024, khi chính phủ cắt giảm tài trợ, số ca dương tính lại giảm đột ngột.
Trong bối cảnh đó, Beatrice Chebet, người được đại diện bởi Rosa & Associati, đang bị soi xét kỹ lưỡng. VĐV người Kenya này vừa trở thành người phụ nữ đầu tiên chạy 5.000m dưới 14 phút, với thành tích 13 phút 58 giây 06, tại Prefontaine Classic/Eugene Diamond League 2025.
Đầu năm nay, Chebet cũng đi vào lịch sử với tư cách là VĐV nữ đầu tiên chạy 5km dưới 14 phút, với thời gian 13 phút 54 giây tại giải Cursa dels Nassos, Barcelona. Cô cũng đang giữ kỷ lục chạy đường bộ 5.000m chỉ dành cho nữ, với thời gian 14 phút 13 giây, cũng được thiết lập tại Barcelona năm 2023, và thành tích vô địch Olympic 2024 với 14 phút 28 giây.
Tạp chí Athletics Illustrated bình luận: “Một dấu hiệu bất thường sẽ xuất hiện nếu Chebet bắt đầu không tham dự các giải đấu đã đăng ký, hoặc vắng mặt trong các cuộc kiểm tra doping ngoài thi đấu”. Dù chưa có bất kỳ bằng chứng cụ thể nào về việc sử dụng chất cấm, nhưng mỗi khi cô xuất hiện trên đường chạy, lớp đế Pebax trên giày như bốc khói – một hình ảnh ẩn dụ cho tốc độ phi thường. Và như câu ngạn ngữ cổ vẫn thường nhắc: “Không có lửa làm sao có khói”. Liệu những thành công chói lọi của Chebet có thực sự trong sạch, hay chỉ là một màn kịch được che đậy bởi những bí mật đen tối? Chỉ thời gian mới có thể trả lời câu hỏi này.
Admin
Nguồn: VnExpress
