Ẩn mình giữa những ngọn núi thuộc khu vực Obudu, bang Cross River, Nigeria, làng Ubang là một cộng đồng độc đáo với một nét văn hóa đặc biệt: sự tồn tại song song của hai hệ ngôn ngữ riêng biệt dành cho nam và nữ. Ba ngôi làng nhỏ hợp thành Ubang, bao gồm Okwersing, Ofambe và Okiro, nơi phần lớn cư dân theo đạo Thiên Chúa và sống bằng nghề trồng ca cao.
Điều khiến Ubang trở nên khác biệt là sự phân biệt ngôn ngữ theo giới tính. Từ khi còn nhỏ, bé trai và bé gái ở đây đã được làm quen với vốn từ vựng khác nhau hoàn toàn. Ví dụ, phụ nữ gọi váy là “kaket,” trong khi đàn ông dùng từ “nki.” Tương tự, giày dép được gọi là “abuo” bởi phụ nữ và “okpok” bởi đàn ông. Ngay cả những vật dụng quen thuộc như cây cũng có hai tên gọi khác nhau: “kitchi” cho nam và “okweng” cho nữ.
Nhà nhân chủng học Chi Chi Undie nhấn mạnh rằng đây không chỉ là sự khác biệt về phát âm, mà là hai hệ thống từ vựng hoàn toàn riêng biệt. Mặc dù nam và nữ ở Ubang vẫn sử dụng nhiều từ chung trong giao tiếp hàng ngày, nhưng sự tồn tại của những từ ngữ đặc thù cho từng giới tạo nên một bức tranh ngôn ngữ đa dạng và phức tạp. Điều đáng ngạc nhiên là cả hai giới đều hiểu ngôn ngữ của nhau, bởi vì trẻ em lớn lên trong môi trường gia đình, nơi cả hai hệ ngôn ngữ được sử dụng song song.
Quá trình chuyển đổi ngôn ngữ ở các bé trai bắt đầu khi chúng được 5-6 tuổi. Trong giai đoạn này, các em được cha, anh, chú bác và những người đàn ông khác trong gia đình hướng dẫn sử dụng từ vựng dành riêng cho nam giới, được gọi là “Ofe.” Quá trình chuyển đổi này diễn ra một cách tự nhiên, không hề có sự ép buộc, và thường kéo dài trong vài tháng cho đến khi các em thành thạo ngôn ngữ mới. Sự kiện này được xem như một dấu mốc quan trọng đánh dấu sự trưởng thành về mặt văn hóa của các bé trai.
Để bảo tồn và duy trì hai hệ thống từ vựng riêng biệt của nam (Ofe) và nữ (Araseke), cộng đồng Ubang tổ chức các lớp học buổi tối không chính thức, nơi trẻ em và người lớn có thể ôn luyện và trau dồi kiến thức ngôn ngữ của mình.
Tuy nhiên, di sản ngôn ngữ độc đáo này đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Ngôn ngữ Ubang chưa bao giờ được ghi chép lại, mà chỉ được truyền miệng qua các thế hệ. Trong khi đó, tiếng Anh ngày càng trở nên phổ biến trong trường học và trong cuộc sống hàng ngày của giới trẻ Nigeria. Cùng với xu hướng thanh niên rời bỏ làng quê để tìm kiếm cơ hội việc làm ở các thành phố lớn như Calabar và Lagos, hai hệ ngôn ngữ nam và nữ ở Ubang đang đứng trước nguy cơ bị mai một.
Hiện nay, nhiều dự án ghi âm đang được triển khai nhằm nỗ lực lưu giữ hai ngôn ngữ này trước sự ảnh hưởng của tiếng Anh và xu hướng di cư của giới trẻ. Những nỗ lực này thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của cộng đồng Ubang trong việc bảo tồn di sản ngôn ngữ vô giá của họ.
Tù trưởng Oliver Ibang của làng Ubang chia sẻ: “Không ai nói ra, nhưng khi một cậu bé bắt đầu sử dụng ngôn ngữ của đàn ông, mọi người đều biết rằng nó đã trưởng thành.”
Nhà nhân chủng học Chi Chi Undie đưa ra giả thuyết rằng sự tồn tại của hai ngôn ngữ ở Ubang có thể bắt nguồn từ một nền văn hóa lưỡng giới, nơi nam và nữ sống và hoạt động trong hai không gian riêng biệt, ít có sự giao thoa. Tuy nhiên, bà cũng thừa nhận rằng đây chỉ là một giả thuyết chưa được chứng minh đầy đủ, vì mô hình văn hóa này tồn tại ở nhiều nơi khác ở châu Phi, nhưng không dẫn đến sự phân chia ngôn ngữ theo giới tính. Dù nguồn gốc của nó là gì, ngôn ngữ Ubang vẫn là một hiện tượng văn hóa độc đáo và đáng trân trọng, cần được bảo tồn cho các thế hệ tương lai.
Admin
Nguồn: VnExpress
