Nằm cách trung tâm thành phố Quy Nhơn khoảng 20km, quần thể tháp Bánh Ít, còn gọi là tháp Bạc, tọa lạc trên ngọn đồi cao 100m thuộc thôn Đại Lễ, xã Phước Bắc, giữa hai nhánh sông Kôn. Với kiến trúc độc đáo và giá trị lịch sử lâu đời, nơi đây là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.
Quần thể tháp Bánh Ít được xây dựng vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII, từng là một trung tâm tôn giáo quan trọng của vùng Vijaya xưa. Tổng thể kiến trúc gồm bốn tháp chính: tháp Chính (Kalan), tháp Cổng (Gopura), tháp Hỏa (Kosagrha) và tháp Bia (Posah), mỗi tháp mang một phong cách kiến trúc và chức năng riêng biệt. Tên gọi “Bánh Ít” xuất phát từ hình dáng của quần thể khi nhìn từ xa, gợi nhớ đến loại bánh đặc sản của địa phương.
Tháp Chính (Kalan), nằm ở vị trí cao nhất trên đỉnh đồi, có chiều cao 29,6m với mặt bằng hình vuông, mỗi cạnh dài 12m. Tháp có một cửa chính hướng về phía Đông và ba cửa giả. Cửa chính nhô ra 2m, vòm cửa hình mũi giáo với phù điêu mặt Kala ở chính giữa. Diềm mái trang trí hình khỉ thần Hanuman đang múa, còn các cửa giả có phù điêu Gajasimha (vòi voi mình sư tử). Bên trong tháp hiện đặt bản phục chế tượng thần Shiva, bản gốc hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Guimet, Pháp.
Tháp Hỏa (Kosagrha), còn gọi là tháp Yên Ngựa, có cấu trúc hình chữ nhật, cao 10m, dài 12m, rộng 5m, tường dày 1,4m. Mái tháp được tạo dáng cong tròn lõm ở giữa giống hình yên ngựa. Tháp Hỏa có chức năng như một nhà kho, nơi người Champa xưa cất giữ các vật dụng phục vụ tế lễ.
Tháp Bia (Posah) có cấu trúc hình vuông, nằm ở phía Đông Nam tháp chính. Khác với nhiều đền tháp Chăm khác, bốn cửa tháp đều mở thông nhau. Phần mái tháp được tạc những khối hình bầu lọ, nên còn được gọi là tháp Bầu Rượu.
Tháp Cổng (Gopura) nằm dưới tháp Chính khoảng 30m, cao khoảng 12m, hình vuông với mỗi cạnh 7m. Kiến trúc của tháp Cổng tương đồng với tháp Chính, thể hiện sự đồng nhất trong thiết kế tổng thể.
Theo Tiến sĩ Phú Văn Hẳn, tháp Bánh Ít thờ các vị thần Hindu như Shiva, Vishnu, Ganesha, cùng các yếu tố tín ngưỡng dân gian của người Chăm và cư dân bản địa. Ông cũng nhấn mạnh vai trò liên kết của tháp Bánh Ít với các cụm tháp Chăm cổ ở Gia Lai, miền Trung và Nam Bộ, tạo thành một hệ thống theo chiều dài lịch sử vương quốc Champa.
Quần thể tháp Bánh Ít có diện tích hơn 7.000m2, là cụm tháp có số lượng tháp và quy mô lớn nhất trong số 8 cụm tháp cổ Champa còn lại ở Bình Định. Công trình được xây dựng bằng đá sa thạch, đá hoa cương và gạch nung, tất cả đều quay mặt về hướng Đông.
Năm 1909, học giả người Pháp Henri Parmentier đã đánh giá cao giá trị nghệ thuật của tháp Bánh Ít trong bối cảnh lịch sử văn hóa Champa. Năm 1982, cụm tháp được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Năm 2014, nơi đây lọt vào top 10 tháp cổ thu hút du khách nhiều nhất do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công bố. Năm 2015, tháp Bánh Ít là đại diện duy nhất của Việt Nam được giới thiệu trong cuốn sách “1001 công trình kiến trúc phải đến trong cuộc đời” do nhà xuất bản Quintessence (Anh) phát hành.
Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Hữu Mạnh cho biết, hình dáng và cấu trúc của tháp Bánh Ít chỉ xuất hiện ở một số ít công trình khác như tháp Mỹ Sơn B5, E7, C3 (Đà Nẵng) và tháp Po Klong Gialai (Khánh Hòa). Đây là bằng chứng cho thấy sự phát triển độc đáo của nghệ thuật kiến trúc Chăm. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, tháp Bánh Ít đánh dấu giai đoạn chuyển tiếp từ phong cách Trà Kiệu sang Bình Định, kết hợp giữa đường nét nhẹ nhàng, uốn cong với sự khỏe khoắn và quy mô hoành tráng đặc trưng của kiến trúc Chăm.
Quần thể tháp Bánh Ít còn lưu giữ nhiều tượng và phù điêu được điêu khắc và tạo hình mềm mại, thể hiện nét đặc trưng của văn hóa Champa giai đoạn này. Các hình tượng voi, hổ, chim thần Garuda từ đời sống thực lẫn truyền thuyết cũng xuất hiện nhiều trong hệ thống trang trí, làm tăng giá trị biểu đạt của công trình.
Ngày nay, tháp Bánh Ít mang vẻ đẹp cổ kính với những mảng tường phủ rêu phong, tạo nên một không gian tĩnh lặng và đầy hoài niệm. Du khách đến đây không chỉ để chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc độc đáo, những phù điêu và hoa văn chạm khắc tinh xảo, mà còn để cảm nhận những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc của vùng đất Bình Định.
Admin
Nguồn: VnExpress
