Buổi hòa nhạc gây tranh cãi của ca sĩ Rod Stewart hồi đầu tháng ở Charlotte, Bắc Carolina (Mỹ) đã tái hiện hình ảnh của những ngôi sao đã khuất như Michael Jackson, Tina Turner và Bob Marley thông qua công nghệ AI.
Sự xuất hiện của các ca sĩ dưới dạng người ảo đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều trong cộng đồng người hâm mộ. Một số người cho rằng đây là hành động thiếu tôn trọng và phản cảm, trong khi những người khác lại nhìn nhận nó như một sự tôn vinh và một bước tiến mới mẻ trong thời đại công nghệ.
Cùng thời điểm sự kiện của Stewart diễn ra, một tranh cãi khác liên quan đến AI cũng nổ ra khi Jim Acosta, cựu phóng viên CNN, thực hiện cuộc phỏng vấn với phiên bản kỹ thuật số của Joaquin Oliver, một học sinh thiệt mạng ở tuổi 17 trong vụ xả súng tại trường trung học ở Florida năm 2018. “Oliver ảo” được tạo ra bởi cha mẹ của cậu, những người bày tỏ niềm hạnh phúc khi được nghe lại giọng nói của con mình.
Trước đó, vào tháng 6, Alexis Ohanian, đồng sáng lập Reddit, cũng chia sẻ trên mạng xã hội X một đoạn video do AI tạo ra từ những bức ảnh chụp mẹ ông, người đã qua đời, đang ôm ông khi còn nhỏ. Ohanian viết: “Tôi đã không chuẩn bị cho cảm xúc này. Gia đình tôi không có máy quay phim, vì vậy tôi không có bất kỳ thước phim nào về mẹ. Đây là cách bà ấy ôm tôi. Tôi đã xem đi xem lại nó 50 lần rồi.”
Những ví dụ trên cho thấy sự trỗi dậy của xu hướng “hồi sinh kỹ thuật số”. Các công cụ AI hiện đại cho phép tạo ra video và chatbot của những người đã khuất thông qua việc sử dụng ảnh, video và tin nhắn thoại của họ. Những sản phẩm này được gọi bằng nhiều cái tên như “griefbot”, “deathbot” hay “bản sao AI”, đều là những chương trình AI được thiết kế để mô phỏng người đã khuất bằng cách sử dụng dữ liệu thu thập được khi họ còn sống.
Nhà tâm lý học Elaine Kasket nhận định: “Về mặt công nghệ, việc hồi sinh kỹ thuật số hiện nay trở nên khả thi hơn rất nhiều nhờ các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như ChatGPT, vốn dễ dàng tiếp cận và sử dụng. LLM cho phép tạo ra những sản phẩm hợp lý và chân thực. Nếu có đủ di vật như tin nhắn, email, ghi chú thoại, hình ảnh hay video, việc tạo ra một phiên bản kỹ thuật số của người đã khuất trở nên tương đối dễ dàng.”
Chỉ vài năm trước, ý tưởng về “sự bất tử ảo” vẫn còn là một giấc mơ công nghệ xa vời đối với người bình thường. Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của AI, việc tạo ra các chatbot và avatar có khả năng tương tác đã trở nên dễ dàng và ít tốn kém hơn, đồng thời nhu cầu về các dịch vụ này cũng đang ngày càng tăng cao.
Thực tế, các dịch vụ tạo phiên bản số của người đã khuất đang phát triển mạnh mẽ nhất ở Trung Quốc. Theo Yicai Global, chi phí để tạo một chatbot cơ bản chỉ khoảng 20 nhân dân tệ (tương đương 73.000 đồng). Các avatar tương tác tiên tiến hơn, với nhiều tính năng hơn, có chi phí từ vài trăm đến vài nghìn nhân dân tệ, và có thể lên tới 50.000 nhân dân tệ (tương đương 183 triệu đồng) đối với các gói dịch vụ cao cấp của các công ty tang lễ.
Một khảo sát của YouGov năm 2023 cho thấy 14% số người được hỏi cho biết họ sẽ cảm thấy an ủi khi tương tác với phiên bản kỹ thuật số của người thân đã khuất. Những người trẻ tuổi có xu hướng cởi mở hơn với ý tưởng này.
Mong muốn duy trì kết nối với người đã khuất không phải là một hiện tượng mới. Từ trước đến nay, con người thường giữ lại những kỷ vật quý giá, xem ảnh, video, nghe lại tin nhắn thoại và nghe nhạc gợi nhớ về người đã khuất. Thậm chí, nhiều người còn mơ, liên tưởng hoặc thực hiện các buổi cầu hồn để kết nối với người đã khuất.
Giáo sư triết học Michael Cholbi của Đại học Edinburgh nhận xét: “Từ khi xuất hiện trên Trái Đất, con người đã luôn cố gắng gắn kết với nhau, kể cả khi đã khuất. Chúng ta đã tạo ra tượng đài, đài tưởng niệm, lưu giữ những lọn tóc, đọc lại những lá thư. Giờ đây, câu hỏi đặt ra là: AI sẽ bổ sung thêm điều gì?”
Tuy nhiên, việc “hồi sinh” người đã khuất bằng AI cũng đặt ra nhiều lo ngại về mặt cảm xúc và đạo đức.
Louise Richardson, nhà nghiên cứu về nỗi đau buồn tại Đại học York, cho rằng việc tạo ra phiên bản kỹ thuật số của người đã khuất có thể kéo dài nỗi đau. “Deathbot có thể làm giảm sự thương nhớ, nhưng cũng có thể gây gián đoạn, cản trở việc chấp nhận mất mát, bởi vì bạn tương tác với chúng một cách liên tục”, bà Richardson cảnh báo.
Giáo sư luật Victoria Haneman cho rằng tài sản số của người chết cần được bảo vệ. Khi họ qua đời, thông tin cá nhân của họ nên được xóa để bảo vệ họ khỏi sự hồi sinh kỹ thuật số và trao cho họ “quyền được chết”.
Nathan Mladin, tác giả cuốn “AI and the Afterlife”, lo ngại rằng phiên bản kỹ thuật số của người đã khuất có thể tạo ra sự phụ thuộc ở người còn sống. “Bạn nghĩ rằng mình đang trò chuyện với một người, nhưng thực tế là bạn đang nói chuyện với một cỗ máy. Những người đang đau buồn có thể trở nên phụ thuộc vào một con bot thay vì chấp nhận và chữa lành”, Mladin viết.
Nhà tâm lý học Kasket cũng chỉ ra một cạm bẫy khác là vấn đề quyền riêng tư. “Người đã khuất không có cơ hội đồng ý, không có quyền phản hồi và không có quyền kiểm soát, do đó hình ảnh của họ có thể bị bóp méo”, bà nói. Việc sử dụng tài liệu kỹ thuật số một cách gian lận để tạo avatar giả mạo nhằm trục lợi cũng là một mối lo ngại khác.
Kasket cho biết một số người đã bắt đầu ghi rõ trong di chúc rằng họ không muốn dữ liệu của mình bị sử dụng cho việc tạo deathbot sau khi họ qua đời. Bà cũng cho rằng các công ty bán dịch vụ tạo deathbot đang “bệnh lý hóa nỗi đau buồn”.
Tuy nhiên, theo Cholbi, deathbot cũng có thể mang đến những hình ảnh “sạch sẽ, tươi sáng” về một người. Ví dụ, một người tạo ra deathbot về người bà quá cố của mình có thể chọn không đưa những tật xấu hoặc những khía cạnh kém hấp dẫn khác trong tính cách của bà vào dữ liệu đào tạo AI.
Mladin cho rằng việc “hồi sinh” người đã khuất bằng AI đặt ra những câu hỏi sâu sắc cho giới đạo đức học và thần học. “Sự quan tâm này có thể là hệ quả của sự phai nhạt niềm tin tôn giáo truyền thống, nhưng những khát khao sâu sắc hơn về sự siêu việt, về cuộc sống sau khi chết, về sự vĩnh cửu của tình yêu lại được chuyển hướng sang các giải pháp công nghệ”, ông nói. “Có thể xem đây là biểu hiện của đỉnh cao hiện đại, với niềm tin rằng công nghệ sẽ chiến thắng cái chết và mang lại cho chúng ta sự sống vĩnh cửu.”
Liệu công nghệ có thể thực sự xoa dịu nỗi đau mất mát hay chỉ tạo ra những ảo ảnh tạm bợ? Câu trả lời vẫn còn là một ẩn số, đòi hỏi sự suy ngẫm sâu sắc từ cả cộng đồng và các nhà hoạch định chính sách.
Admin
Nguồn: VnExpress
