Trong buổi tọa đàm kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều (1925-2025), các nghệ sĩ đã cùng nhau ôn lại những đóng góp to lớn của ông cho nền âm nhạc nước nhà, đặc biệt là bước đột phá trong âm nhạc chèo qua tác phẩm “Súy Vân”.
Vở chèo “Súy Vân”, do Hàn Thế Du chấp bút dựa trên tích trò cổ Kim Nham và được Nghệ sĩ Nhân dân Trần Bảng đạo diễn, đã khắc họa một hình tượng người phụ nữ hiện đại, dám đấu tranh cho khát vọng yêu đương và phản đối chế độ đa thê trong xã hội cũ. Câu chuyện xoay quanh nhân vật Súy Vân, người phụ nữ bất hòa với chồng là Kim Nham vì không chấp nhận việc chàng muốn lấy thêm vợ lẽ. Nàng bị Trần Phương dụ dỗ, giả điên để bỏ chồng theo hắn, nhưng cuối cùng bị hắn ruồng bỏ, đau khổ tìm đến cái chết.
Theo Nghệ sĩ Lê Tuấn Cường, quyền Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam, phần nhạc trong “Súy Vân” là một hiện tượng của âm nhạc chèo thế kỷ 20. Ông phân tích rằng, ngay từ cảnh đầu tiên khi nhân vật dệt cửi và hát điệu Tò vò, nhạc sĩ Hoàng Kiều đã sáng tác trên phức điệu, kế thừa và phát triển từ truyền thống, đồng thời hòa âm, phối khí, chia hơi, quãng, cung bậc của giọng, giúp điệu hát truyền tải những khắc khoải của người phụ nữ mòn mỏi chờ chồng.
Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan nhấn mạnh rằng, việc sử dụng bè phối là một điểm nhấn sáng tạo của nhạc sĩ Hoàng Kiều. Trước đây, chèo truyền thống thường hát đơn tuyến, thiên về đơn âm, nhưng trong “Súy Vân”, Hoàng Kiều chủ động phối bè từ các phần hát chính, mở đầu cho cách tiếp cận đa thanh, đa tầng trong âm nhạc chèo hiện đại. Những bè nữ hòa vào đoạn solo của Súy Vân giúp tô điểm, như tiếng nói nội tâm vọng lại, làm sâu sắc thêm cuộc đấu tranh bên trong nhân vật. Cách xử lý điệu Tò vò của Hoàng Kiều khiến người xem cảm nhận tiếng lòng của nhiều phụ nữ trong xã hội phong kiến, một lòng chờ đợi chồng trong mòn mỏi.
Thanh Ngoan chia sẻ rằng, ban đầu chị và các diễn viên còn bối rối khi đưa dàn đồng ca hỗ trợ giai điệu chính, nhưng khi được học và thực hành, chị mới hiểu giá trị của việc phối bè. Chị cho rằng, điều này không làm mất đi chất chèo cổ, mà ngược lại, sự hòa quyện đó làm tăng chiều sâu cảm xúc, tính biểu tượng. Chị cũng ấn tượng với cách ông hòa quyện âm nhạc vào kịch bản, lời ca, tính cách nhân vật, ngôn ngữ biểu cảm, khiến chị cảm thấy như đang diễn một vở chèo cổ, chứ không phải một tác phẩm được sáng tác theo lối mới.
Nhạc sĩ Khắc Hiển, nguyên Giám đốc Nhà hát Chèo Hà Nam, nhận định phần nhạc của vở diễn là “bản giao hưởng bất hủ của hồn dân tộc Việt”. Ông đặc biệt đánh giá cao phân đoạn Súy Vân giả dại, coi đó là “tuyệt tác về biểu cảm và xử lý âm thanh, thể hiện chiều sâu tâm lý nhân vật qua từng nhấn nhá, luyến láy, đối thoại tinh tế giữa giọng hát và nhạc cụ truyền thống”.
Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Ngần, người đã gắn bó với chèo hơn 40 năm, cũng bày tỏ sự xúc động mỗi khi tiếng nhạc của vở “Súy Vân” vang lên. Chị viết trong tham luận rằng: “Âm nhạc của vở Súy Vân tròn trĩnh đến mức gần như không có chút tì vết nào. Bè một, bè hai thể hiện nỗi buồn miên man, buồn không có bờ có bến của nhân vật”. Chị đề cập đến đoạn nhạc tả nhân vật ở thế tiến thoái lưỡng nan: “Đi thì mắc núi mà trở lại thì mắc sông”, thể hiện nỗi bất lực của người đàn bà thời phong kiến.
Nhạc sĩ Hoàng Kiều, tên thật Tạ Khắc Kế, sinh tại Hưng Yên, là một trong những tác giả tiên phong trong việc thể nghiệm, cải biên, viết nhiều bè cho hát chèo. Ông còn sáng tác nhiều tác phẩm sân khấu kịch hát truyền thống về đề tài cách mạng và khí nhạc, nhạc múa. Ngoài ra, ông còn là tác giả của nhiều kịch bản chèo và cải lương, cũng như các công trình nghiên cứu, lý luận và phê bình sân khấu. Sự nghiệp và những đóng góp của ông đã tạo nên một dấu ấn sâu đậm trong nền âm nhạc và sân khấu Việt Nam.
Admin
Nguồn: VnExpress
