Vùng phát thải thấp: Châu Âu thay đổi thế nào?

Trong tuần vừa qua, TP.HCM đã trình kế hoạch xây dựng Vùng phát thải thấp (LEZ) từ năm 2026, với mục tiêu hạn chế xe máy và ô tô xăng dầu cũ không đạt chuẩn khí thải vào khu vực trung tâm. Đề án này bao gồm lộ trình nhiều giai đoạn, bắt đầu từ việc kiểm soát xe kinh doanh dịch vụ không đạt chuẩn Euro 2-4, sau đó mở rộng LEZ ra toàn bộ vành đai 1, và nâng tiêu chuẩn khí thải sau năm 2032. Cùng với hệ thống camera giám sát, các chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang phương tiện xanh cũng được đề xuất.

Mô hình LEZ không phải là mới. Trên thế giới, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp tương tự từ hàng chục năm trước, đạt được những cải thiện đáng kể về chất lượng không khí và thay đổi thói quen di chuyển của người dân. Châu Âu là khu vực tiên phong, với LEZ xuất hiện từ đầu những năm 2000 và hiện đã có mặt tại hơn 300 thành phố.

Vậy, châu Âu đã triển khai LEZ như thế nào?

Đức là quốc gia khởi đầu việc triển khai LEZ, sau đó mô hình này lan rộng sang Anh, Pháp, Hà Lan, Ý và nhiều nước khác. Mỗi quốc gia có tiêu chuẩn khí thải riêng, thường dựa trên chuẩn Euro, kết hợp với biển báo hoặc nhãn nhận dạng phương tiện. Quá trình triển khai thường bắt đầu bằng giai đoạn cảnh báo, sau đó áp dụng phạt đối với các phương tiện không đáp ứng tiêu chuẩn khi đi vào LEZ. Nhiều thành phố mở rộng phạm vi và siết chặt tiêu chuẩn theo thời gian, nhằm giảm ô nhiễm và khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện sạch.

bảng thông báo vùng LEZ tại London. Ảnh: Rex Features
London: Bảng thông báo vùng LEZ (Ảnh Rex Features). Ảnh: Internet

Các báo cáo cho thấy LEZ đã mang lại những thay đổi tích cực. Tại London, Anh, nồng độ NO2 giảm trung bình 27% trên toàn thành phố, và giảm tới 54% ở một số khu vực trung tâm. Số lượng xe đáp ứng tiêu chuẩn khí thải cao cũng tăng nhanh, theo số liệu của Transport for London năm 2023. Tại Paris, Pháp, nồng độ bụi mịn PM2.5 giảm khoảng 35%, NO2 giảm 7%, và CO2 giảm khoảng 0,4%, theo TomTom Traffic Index năm 2022.

Bảng thông báo vùng phát thải cực thấp (Ultra-Low Emission Zone) của London. Ảnh: TomTom
London: Bảng thông báo vùng phát thải cực thấp ULEZ (Ảnh TomTom). Ảnh: Internet

Báo cáo của Cơ quan Môi trường Liên bang Đức (Umweltbundesamt) cũng cho thấy nồng độ NO2 trung bình tại các tuyến đường chính ở các thành phố như Berlin, Stuttgart và Munich giảm khoảng 10-20% sau khi áp dụng Umweltzone. Chỉ sau vài năm, phần lớn xe lưu thông đã đạt chuẩn Euro 4 trở lên. Tại Hà Lan, theo Rijkswaterstaat năm 2023, các đô thị áp dụng Green Zone và Blue Zone ghi nhận mức giảm NO2 khoảng 20%, đồng thời thúc đẩy việc thay thế xe tải và xe buýt cũ bằng phương tiện chạy điện hoặc khí CNG.

**Một số ví dụ cụ thể:**

* **Anh:** London áp dụng Vùng siêu phát thải thấp (ULEZ), yêu cầu xe xăng phải đạt chuẩn Euro 4, xe diesel là Euro 6. Nếu không, chủ xe phải trả phí 12,5 bảng (khoảng 450.000 đồng) mỗi ngày. Mức phạt cho hành vi vi phạm là 180 bảng (khoảng 6,4 triệu đồng). Oxford còn “mạnh tay” hơn khi triển khai Vùng phát thải bằng không (ZEZ), cấm hoàn toàn xe không phải điện vào trung tâm từ 7-19h.
* **Pháp:** Paris đi đầu với vùng phát thải thấp bao phủ hầu hết khu vực nội đô, bắt đầu từ năm 2017. Hiện tại, xe xăng sản xuất trước năm 1997 (dưới Euro 2) và xe diesel trước năm 2006 (dưới Euro 4) bị cấm vào nội đô vào các ngày trong tuần. Mục tiêu đến năm 2030 là chỉ cho phép xe phát thải bằng không hoạt động. Pháp cũng triển khai hệ thống nhãn dán Crit’Air để phân loại xe theo mức phát thải, và mức phạt cho xe không đủ tiêu chuẩn đi vào vùng LEZ là 68-135 euro (khoảng 1,8-3,6 triệu đồng).
* **Đức:** Vùng phát thải thấp (Umweltzone) được triển khai từ năm 2008, yêu cầu ô tô phải dán nhãn màu xanh, vàng hoặc đỏ tùy mức phát thải. Chỉ xe diesel đạt chuẩn Euro 4 trở lên hoặc xe xăng Euro 1 trở lên (nhãn xanh) mới được phép vào trung tâm. Mức phạt cho vi phạm là khoảng 80-100 euro (2,5-3 triệu đồng).
* **Hà Lan:** Các vùng giới hạn khí thải (Milieuzones) bắt đầu từ năm 2007, chỉ áp dụng cho xe chạy diesel. Đến năm 2025, quy định siết chặt hơn, phân loại theo Euro 4, Euro 5, Euro 6 tương ứng với Green Zone, Blue Zone và Purple Zone. Mức phạt dao động khoảng 80-310 euro (2,1-8,3 triệu đồng) tùy loại xe.

bảng thông báo vùng phát thải thấp cấm xe diesel đời cũ tại Hà Lan. Ảnh: AD.nl
Hà Lan: Vùng phát thải thấp cấm xe diesel cũ (Ảnh AD.nl). Ảnh: Internet

**Ngoại lệ của LEZ:**

Nhãn dán CritAir 1 (xe xăng Euro 5/6) trên xe tại Pháp. Ảnh: Rivervale
Pháp: Nhãn dán Crit’Air 1 cho xe xăng Euro 5/6 (Ảnh Rivervale). Ảnh: Internet

Một số trường hợp ngoại lệ vẫn được áp dụng tại châu Âu. Tại Anh, xe cổ trên 40 năm tuổi, xe cứu thương, cứu hỏa, hoặc xe phục vụ người khuyết tật được miễn trừ. Paris cho phép xe mang biển “collection” (xe cổ), xe quân sự, xe phục vụ tang lễ và xe chở hàng hóa khẩn cấp được vào LEZ. Đức cũng áp dụng miễn trừ cho xe cứu hộ, phương tiện đặc biệt phục vụ công trình hoặc sự kiện văn hóa. Tại Hà Lan, xe chuyên dụng, xe cổ sản xuất trước năm 1988 và một số xe phục vụ cư dân trong khu vực vẫn được phép đi vào nếu đăng ký trước.

Việc triển khai LEZ, dù có những thách thức nhất định, đã chứng minh được hiệu quả trong việc cải thiện chất lượng không khí và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các phương tiện thân thiện với môi trường hơn. Kinh nghiệm từ các quốc gia châu Âu có thể là bài học quý giá cho TP.HCM trong quá trình xây dựng và thực hiện đề án LEZ của mình.

Admin


Nguồn: VnExpress

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *