Khác với hình ảnh những đô thị hiện đại với nhà cao tầng sáng rực ánh đèn neon, hệ thống tàu cao tốc tân tiến và robot thông minh, một góc khuất công nghệ vẫn còn tồn tại ở Nhật Bản: máy fax, đĩa mềm và con dấu cá nhân. Những công cụ này gần như đã biến mất ở nhiều quốc gia phát triển khác. Sự chậm trễ trong chuyển đổi số cùng với các thủ tục hành chính rườm rà đang gây ra nhiều bất tiện cho người dân Nhật Bản. Vấn đề này đã bộc lộ rõ ràng trong đại dịch Covid-19, khi chính phủ Nhật Bản phải ứng phó với cuộc khủng hoảng toàn cầu bằng những công cụ kỹ thuật số lạc hậu.
Một báo cáo vào tháng 1/2025 của CNA cho thấy có tới 77% trường học ở Nhật Bản vẫn sử dụng máy fax để liên lạc. Một khảo sát năm 2023 cũng chỉ ra rằng 40% người Nhật vẫn đang dùng máy fax.
Năm 2024, Nhật Bản xếp thứ 31 về năng lực cạnh tranh kỹ thuật số toàn cầu, một vị trí khá thấp so với nhiều nền kinh tế phát triển khác. Giáo sư Motohiro Tsuchiya của Đại học Keio cho biết trung bình cứ 13 hoặc 14 giây lại có một cuộc tấn công mạng xảy ra ở nước này, cho thấy sự yếu kém trong bảo mật kỹ thuật số.
Khoảng cách công nghệ của Nhật Bản càng trở nên rõ rệt hơn khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Các cơ quan quốc gia và địa phương bị quá tải, thiếu công cụ để hợp lý hóa quy trình làm việc. Đến tháng 5/2020, sau khi virus đã lan rộng trên toàn cầu, Bộ Y tế Nhật Bản mới triển khai một cổng thông tin trực tuyến để các bệnh viện báo cáo ca bệnh, thay vì phải dựa vào fax viết tay, điện thoại hoặc email.
Theo NHK, ứng dụng truy vết tiếp xúc của chính phủ gặp lỗi trong nhiều tháng, không thể thông báo cho người dân về nguy cơ phơi nhiễm. Việc thích nghi với làm việc và học tập từ xa cũng gặp nhiều khó khăn, vì nhiều người chưa quen với các dịch vụ chia sẻ tệp hoặc công cụ hội nghị trực tuyến như Zoom. Trong thời gian đại dịch, gần 60% người làm việc từ xa vẫn phải đến văn phòng hàng tuần, chủ yếu để xử lý giấy tờ và đóng dấu tài liệu.
Nhật Bản từng là quốc gia dẫn đầu thế giới về công nghệ trong những năm 1970 và 1980, với những tên tuổi lẫy lừng như Sony, Toyota, Panasonic và Nintendo. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ 21, khi thế giới chuyển sang nền kinh tế dựa trên phần mềm và Internet, Nhật Bản đã chậm chân trong việc thích ứng. Daisuke Kawai, Giám đốc Chương trình Đổi mới chính sách và An ninh kinh tế của Đại học Tokyo, chỉ ra một loạt yếu tố khiến vấn đề này trở nên trầm trọng hơn.
Trước hết, Nhật Bản đã không đầu tư đủ vào công nghệ thông tin và truyền thông. Khi ngành công nghiệp điện tử thu hẹp lại, nhiều kỹ sư Nhật Bản đã chuyển sang làm việc cho các công ty nước ngoài, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân lực công nghệ. Các bộ, ban, ngành và cơ quan khác nhau áp dụng các chiến lược công nghệ thông tin riêng lẻ, thiếu sự phối hợp, dẫn đến dịch vụ công không được hiện đại hóa một cách đồng bộ và hiệu quả. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc vào giấy tờ và con dấu cá nhân (hanko) để xác minh danh tính.
Thứ hai, yếu tố văn hóa cũng đóng một vai trò quan trọng. Trong các công ty Nhật Bản, hệ thống phân cấp theo thâm niên và quy trình ra quyết định chậm chạp dựa trên sự đồng thuận đã cản trở sự đổi mới. Thêm vào đó, tỷ lệ sinh giảm và dân số già hóa khiến cho một bộ phận lớn người dân thiếu tin tưởng vào công nghệ mới, lo ngại về gian lận kỹ thuật số và vẫn ưa chuộng các phương pháp truyền thống như sử dụng hanko. Nhu cầu đối với các dịch vụ kỹ thuật số cũng thấp hơn.
Theo Jonathan Coopersmith, giáo sư danh dự môn lịch sử tại Đại học Texas A&M, các doanh nghiệp nhỏ ở Nhật Bản không cảm thấy cần thiết phải chuyển từ máy fax sang máy tính. Các tập đoàn lớn, ngân hàng hoặc bệnh viện lo ngại rằng việc chuyển đổi sẽ gây xáo trộn đến hoạt động hàng ngày của họ. Ông Coopersmith ước tính rằng quá trình số hóa đòi hỏi phải điều chỉnh hàng nghìn quy định, và các nhà lập pháp không có đủ động lực để thực hiện việc này. Kết quả là, trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản vẫn mắc kẹt với các công nghệ cũ, mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng kể trong các lĩnh vực khác như robot, hàng không vũ trụ và giao thông công cộng.
Nhật Bản đang tiến đến “vực thẳm số”, theo cách gọi của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp. Nếu các công ty không nhanh chóng áp dụng số hóa, quốc gia này có thể chịu thiệt hại hàng năm lên đến 81,4 tỷ USD từ năm sau.
Takuya Hirai, người được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Chuyển đổi Kỹ thuật số vào năm 2021, thừa nhận rằng cách xử lý đại dịch của đất nước là một “thất bại kỹ thuật số”. Do đó, Cơ quan Kỹ thuật số được thành lập vào cùng năm với nhiệm vụ đưa Nhật Bản bắt kịp xu thế. Cơ quan này đã khởi động một loạt các sáng kiến, bao gồm thẻ an sinh xã hội thông minh và thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng dựa trên điện toán đám mây. Vào tháng 7/2024, họ tuyên bố chiến thắng trong “cuộc chiến chống đĩa mềm”, loại bỏ hoàn toàn loại đĩa này khỏi tất cả các hệ thống của chính phủ, mở đường cho nhiều công ty thuê các nhà thầu và cố vấn để cải tổ hệ thống của họ.
Theo CNA, vào tháng 4/2024, chính phủ Nhật Bản đã công bố kế hoạch về một hệ thống xếp hạng an ninh mạng cho các doanh nghiệp. Các công ty cần cập nhật phần mềm, hạn chế quyền truy cập vào dữ liệu nhạy cảm, với các yêu cầu nghiêm ngặt hơn đối với các ngành quan trọng như năng lượng và bán dẫn. Nếu không đáp ứng các tiêu chuẩn này, họ có thể mất cơ hội kinh doanh, vì khách hàng có thể yêu cầu mức độ an ninh nhất định trước khi bắt đầu giao dịch.
Tuy nhiên, công cuộc số hóa của chính phủ đang vấp phải nhiều sự kháng cự. Kế hoạch loại bỏ máy fax trong chính phủ của Cơ quan Kỹ thuật số đã nhận được hơn 400 phản đối chính thức từ các bộ, ban, ngành vào năm 2021. Những thứ như con dấu hanko, vốn có nguồn gốc từ truyền thống và phong tục, thậm chí còn khó loại bỏ hơn do ý nghĩa văn hóa của chúng. Mặc dù chính phủ đã bãi bỏ yêu cầu đóng dấu hanko đối với 14.700 thủ tục vào năm 2020, nhưng nó vẫn được áp dụng cho 83 thủ tục khác, chẳng hạn như đăng ký xe và thành lập công ty.
Tốc độ tiến triển của quá trình số hóa phụ thuộc vào mức độ sẵn sàng của Cơ quan Kỹ thuật số trong việc thúc đẩy cải cách quy định và mức độ ưu tiên của các nhà lập pháp. Kawai ước tính rằng với tốc độ hiện tại, Nhật Bản có thể bắt kịp một số nước phương Tây trong vòng 5-10 năm về ứng dụng số hóa.
Admin
Nguồn: VnExpress
