Xây dựng chính sách cũng giống như phác thảo một ngôi nhà. Bản vẽ là nền tảng, nhưng chất lượng thi công mới quyết định sự vững chãi và tiện dụng của ngôi nhà. Một bản thiết kế trung bình có thể tạo nên một công trình tốt nếu được thi công cẩn thận, ngược lại, bản vẽ xuất sắc cũng có thể trở thành thảm họa nếu bị làm ẩu hoặc rút ruột. Nhìn lại những vấn đề gần đây, việc phân biệt lỗi từ khâu thiết kế hay thi công là vô cùng quan trọng.
Ví dụ điển hình là việc giải ngân gói hỗ trợ 62 nghìn tỷ đồng cho người lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19. Mục tiêu của gói an sinh này là hỗ trợ các hộ gia đình vượt qua giai đoạn khó khăn, nhưng quá trình triển khai ở nhiều địa phương lại gặp nhiều vướng mắc. Sự chậm trễ trong việc lập danh sách lao động tự do và thủ tục hành chính rườm rà đã khiến tỷ lệ giải ngân thấp. Một chính sách nhân văn đã không đạt được hiệu quả như mong đợi do bộ máy hành chính cồng kềnh và thiếu linh hoạt.
Ngược lại, khi “bản vẽ” thiếu chặt chẽ, dù thi công có tốt đến đâu cũng khó cứu vãn. Vụ việc của công ty bất động sản Alibaba là một minh chứng rõ ràng. Doanh nghiệp này đã lợi dụng kẽ hở trong luật đất đai để vẽ ra hàng loạt dự án “ma” trên đất nông nghiệp và bán cho hàng nghìn người mua. Luật pháp còn nhiều điểm chưa rõ ràng trong việc tách thửa và chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp, cùng với sự thiếu hiệu quả trong giám sát của các địa phương, đã khiến hàng nghìn khách hàng nhận ra mình mua phải đất không thể chuyển đổi mục đích sử dụng sau nhiều năm.
Những sự việc này giúp chúng ta nhìn nhận lại quá trình đổi mới chương trình và sách giáo khoa (SGK) phổ thông. Nghị quyết 88/2014 của Quốc hội đã đặt nền móng cho mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách” với mục tiêu xóa bỏ độc quyền xuất bản SGK và huy động trí tuệ xã hội để hiện đại hóa nền giáo dục.
Sau Nghị quyết, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành các thông tư hướng dẫn và phê duyệt nhiều bộ SGK. Về cơ bản, “bản vẽ” đã khá rõ ràng: Bộ ban hành chương trình tổng thể, các nhóm tác giả biên soạn SGK dựa trên chương trình, Hội đồng thẩm định quốc gia kiểm tra và phê duyệt trước khi đưa vào sử dụng, và các địa phương lựa chọn bộ sách phù hợp.
Tuy nhiên, từ bản vẽ đến công trình thực tế vẫn còn nhiều khoảng trống. Về mặt chính sách, mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách” phù hợp với xu hướng thị trường và thông lệ quốc tế. Sự cạnh tranh giữa các nhà xuất bản sẽ thúc đẩy họ đầu tư vào chất lượng nội dung, hình ảnh minh họa, tính sư phạm và dịch vụ hỗ trợ. Đồng thời, cạnh tranh cũng tạo ra sự đa dạng về phong cách, đáp ứng nhu cầu khác nhau của các vùng miền.
Về mặt kinh tế, thị trường SGK có đặc điểm cung – cầu đối xứng. Người mua (trường học và phụ huynh) lựa chọn sản phẩm, nhà xuất bản cạnh tranh về giá cả và chất lượng, và Nhà nước đảm bảo chất lượng tối thiểu thông qua hội đồng thẩm định. Nếu hội đồng làm việc nghiêm túc, các bộ sách được phê duyệt sẽ có chất lượng tương đương, sự khác biệt chủ yếu nằm ở cách trình bày, ví dụ minh họa và bài tập. Khi đó, việc lựa chọn bộ sách sẽ trở thành quyết định sư phạm tại cơ sở, thay vì một cuộc chiến về lợi ích nhóm.
Giá cả là một tín hiệu quan trọng trong kinh tế học. Hiện nay, nhiều phụ huynh lo ngại về giá SGK. Thực tế, giá bìa của một số bộ sách đã tăng do chi phí giấy, in ấn và phân phối. Việc áp trần giá mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện chỉ là giải pháp tạm thời để tránh tăng giá đột biến, nhưng nếu chỉ sử dụng biện pháp hành chính sẽ làm méo mó thị trường. Giải pháp căn cơ là minh bạch hóa cấu trúc chi phí và tăng cường cạnh tranh. Các nhà xuất bản nên công khai chi tiết giá thành, bao gồm chi phí biên soạn, in ấn, phát hành và lợi nhuận dự kiến để xã hội giám sát và so sánh.
Đối với các gia đình có thu nhập thấp, Nhà nước có thể hỗ trợ trực tiếp bằng cách trợ giá từ ngân sách, tương tự như cách đang tài trợ bữa trưa học đường. Bên cạnh đó, mô hình thư viện lớp học, trong đó trường mua sách một lần và cho học sinh mượn, có thể giúp giảm chi phí và thúc đẩy ý thức giữ gìn sách. Khi giá cả và nguồn cung minh bạch, phụ huynh sẽ bớt lo lắng và việc lựa chọn SGK sẽ trở lại đúng bản chất: chọn nội dung phù hợp nhất cho học sinh.
Thời gian sử dụng sách cũng là một vấn đề cần quan tâm. Việc thay sách hàng năm sẽ làm tăng chi phí xã hội và gây mệt mỏi cho giáo viên và học sinh. Về mặt sư phạm, mỗi bộ SGK nên được sử dụng trong một chu kỳ học tập, khoảng ba đến sáu năm (tùy theo cấp học), trước khi được thay thế. Thời gian này đủ để giáo viên xây dựng ngân hàng bài tập, tài liệu hỗ trợ và học sinh lớp sau có thể kế thừa sách cũ. Chỉ nên thay đổi khi chương trình tổng thể thay đổi hoặc bộ sách có lỗi nghiêm trọng. Quy định này vừa tạo sự ổn định vừa khuyến khích nhà xuất bản đầu tư dài hạn, đồng thời giảm gánh nặng kinh tế cho xã hội.
Trên thế giới, mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách” không phải là điều xa lạ. Điều quan trọng là thiết kế chính sách phải đi kèm với cơ chế thực thi khả thi: hội đồng thẩm định độc lập, quy trình lựa chọn minh bạch, chính sách giá và hỗ trợ hợp lý, thời gian sử dụng rõ ràng.
Tại Việt Nam, những yếu tố này chưa hoàn thiện nên dễ dẫn đến tranh cãi. Thay vì loại bỏ thiết kế mới, chúng ta cần xác định rõ những lỗ hổng trong quá trình thực hiện. Bài học ở đây là cần xem xét kỹ lưỡng năng lực của bộ máy trước khi ban hành chính sách. Khi những người thực hiện hiểu rõ “bản vẽ” và được trang bị đầy đủ công cụ, công trình sẽ vững chắc.
Một chính sách tốt cần được chăm chút từ khâu thiết kế đến thi công. Mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách” vẫn là một thiết kế phù hợp, tạo ra sân chơi để các nhóm tác giả cạnh tranh về học thuật và trình bày, mang đến những cuốn sách gần gũi hơn với người học.
Việc quay trở lại mô hình một bộ sách duy nhất chỉ vì những trục trặc ban đầu chẳng khác nào phá bỏ ngôi nhà đang xây để quay về căn nhà cũ chật hẹp. Điều cần làm là hoàn thiện bản vẽ, chọn vật liệu tốt, tuyển thợ lành nghề và giám sát chặt chẽ từng khâu thi công.
Đừng vì một vài vết bẩn mà vội vã hắt bỏ tất cả.
Admin
Nguồn: VnExpress
