Đúng vào ngày này, cách đây 80 năm, Hà Nội rực rỡ cờ đỏ sao vàng khi người dân hưởng ứng lời kêu gọi của Mặt trận Việt Minh, xuống đường mít tinh tại khu vực Nhà hát Lớn. Từ cuộc mít tinh, quần chúng đã chuyển thành đoàn biểu tình vũ trang, tiến chiếm Phủ Khâm sai, Trại lính Bảo an và các cơ quan của chính quyền bù nhìn.
Trong không khí sục sôi ấy, nhạc sĩ Đỗ Xuân Oanh, khi đó mới 23 tuổi, đã chỉ huy đoàn tuần hành từ ga Giáp Bát tiến về Nhà hát Lớn. Chính trong thời khắc lịch sử đó, những giai điệu đầu tiên của bài hát “Mười chín tháng Tám” đã ra đời. Ông vừa đi vừa hát vang: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày/ Thề đem xương máu hết lòng chiến đấu cho tương lai”.
Vừa sáng tác, ông vừa hướng dẫn đoàn người cùng hát, tiếng ca hòa vào nhịp bước chân. Đến Chợ Mơ, ca khúc đã hoàn thiện với 10 câu. Nhạc sĩ tiếp tục bắt nhịp, dẫn dắt đoàn người vừa đi vừa hát cho đến khi tới Nhà hát Lớn. Tại đây, các đoàn tuần hành từ khắp nơi đổ về, hòa vào dòng người, cùng nhau hát liên khúc cách mạng, từ “Tiến quân ca”, “Diệt Phát xít”, “Cờ Việt Minh” và kết thúc bằng “Mười chín tháng Tám”.
Theo cuốn “Đỗ Xuân Oanh – Cánh chim Oanh của mùa Xuân cách mạng”, từ cuối năm 1943, khi tham gia hoạt động bí mật cho Mặt trận Việt Minh, nhạc sĩ đã ấp ủ ý định sáng tác một ca khúc về sự kiện trọng đại này.
Cảm xúc của ông còn được tích tụ từ những ký ức tuổi thơ gian khó và những đau thương mà chiến tranh gây ra cho gia đình. Ông nội của nhạc sĩ, một chí sĩ Đông Kinh Nghĩa Thục, bị chính quyền thực dân đàn áp, phải rời xa quê hương. Chị gái ông, người con gái đẹp nhất vùng, bị một viên quan Pháp bắt làm vợ, hành hạ đến chết. Vì hoàn cảnh nghèo khó, Đỗ Xuân Oanh chỉ học hết lớp bốn, sau đó phải tự bươn chải, trải qua nhiều công việc khác nhau trước khi đến với âm nhạc và cách mạng. Tất cả những nỗi căm hờn, gian truân từ thời thơ ấu cùng với ngọn lửa cách mạng đã bùng cháy trong lòng người nghệ sĩ, kết tinh thành giai điệu.
Những câu hát ngắn, dồn dập như nhịp bước chân, tiếng “căm hờn kêu thét” trở thành sức mạnh đồng lòng, thúc giục toàn dân “đứng lên”, đập tan xiềng xích nô lệ. Đoàn người đi trong “ánh sao tự do”, “cờ bay muôn nơi”. Bài hát khép lại bằng lời nhắc nhở: “Mười chín tháng Tám chớ quên là ngày khởi nghĩa/ Hạnh phúc sáng tô non sông Việt Nam”, thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước.
Nhạc sĩ Đỗ Xuân Oanh có khả năng sáng tác ngay tại chỗ, nhưng thường quên ngay nếu không ghi lại. Chiều 19/8, sau khi hoàn thành việc giành chính quyền ở Hà Nội, ông đã ký âm bài hát trên vỏ bao thuốc lá và mang đến xưởng in của một người bạn. Bài hát được khắc gỗ và in thành truyền đơn, lan tỏa khắp Hà Nội. Tuy nhiên, bản khắc gỗ đã không còn được lưu giữ. Bản in trên giấy thô vàng khổ A4, có in hình cờ đỏ sao vàng, cũng bị thất lạc trong chiến tranh.
Dù vậy, tác phẩm vẫn sống mãi trong lòng người dân Việt Nam qua nhiều thế hệ, ghi dấu một trang sử mới của đất nước. Nhà thơ Nguyễn Thụy Kha gọi đó là “một tiếng nổ giai điệu bất ngờ và mạnh mẽ trong thời khắc của một cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội”.
Mỗi dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám thành công, ca khúc “Mười chín tháng Tám” lại vang lên, gợi nhớ về khí thế hào hùng năm xưa. Trong chương trình “Hà Nội – Từ mùa thu lịch sử 1945” tối 15/8, các nghệ sĩ đã tái hiện khoảnh khắc “cờ bay nơi nơi muôn ánh sao vàng”.
Trước đó, hôm 10/8, tại concert “Tổ quốc trong tim”, NSƯT Đăng Dương và ca sĩ Tùng Dương đã thể hiện liên khúc “Mười chín tháng Tám”, “Đoàn vệ quốc quân”, “Đường chúng ta đi”, được hàng chục nghìn khán giả hát theo. Tác phẩm được thế hệ trẻ yêu thích bởi giai điệu hào hùng, lời ca dễ nhớ.
PGS. TS Đỗ Lê Châu, con trai nhạc sĩ, chia sẻ rằng cha ông luôn tự nhận mình là người may mắn “được lịch sử chọn làm người ghi lại bằng âm nhạc cái không khí cách mạng long trời lở đất của nhân dân Việt Nam trong ngày Tổng Khởi nghĩa”. Theo gia đình nhạc sĩ, mỗi dịp 19/8, ông thường nhận được nhiều lời mời phỏng vấn, và đó là cơ hội để ông sống lại những ký ức về ngày lịch sử.
Với chị Đỗ Anh Thư, cháu gái nhạc sĩ, “Mười chín tháng Tám” là bài hát của gia đình. Từ khi còn nhỏ, chị đã cảm thấy tự hào khi biết bài hát do ông nội sáng tác. Vào ngày 19/8 hàng năm, gia đình chị lại quây quần bên nhau, cùng nghe ca khúc, để tưởng nhớ về người nhạc sĩ tài hoa.
Nhạc sĩ Đỗ Xuân Oanh (1923-2010), quê ở Quảng Yên, Quảng Ninh, là một nhà ngoại giao văn hóa, nhạc sĩ. Trước năm 1945, ông tham gia tuyên truyền cho Mặt trận Việt Minh. Sau Cách mạng Tháng Tám, ông làm việc cho báo Cứu quốc, là phát thanh viên chương trình tiếng Anh đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam và phiên dịch viên cho các lãnh đạo cấp cao. Ông từng là Tổng Thư ký Ủy ban Bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam, tham gia hội nghị Paris và nhiều sự kiện lịch sử quan trọng khác. Ông còn sáng tác các ca khúc như “Hồ Chí Minh – Người là muôn ánh sao”, “Quê hương anh bộ đội”. Nhạc sĩ được trao tặng Huân chương Độc lập hạng Ba năm 1998 và Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2009.
Admin
Nguồn: VnExpress
