Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI), “trợ lý ảo” đang dần thay đổi cách chúng ta tiếp cận tri thức và giải trí. Chỉ cần vài giây sau khi nhận lệnh, AI có thể hoàn thành mọi tác vụ, từ đơn giản đến phức tạp, bao gồm cả việc “tiêu thụ” một cuốn sách dày, tóm tắt và phân tích nội dung theo yêu cầu. Tuy nhiên, sự tiện lợi này cũng làm dấy lên những lo ngại về việc AI có thể làm giảm hứng thú đọc sách và khả năng cảm thụ văn chương của con người.
Naomi S. Baron, giáo sư danh dự của Đại học American University, đã chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề này trên trang The Conversation. Bà bày tỏ lo ngại rằng AI đang thúc đẩy một sự thay đổi trong cách chúng ta nhìn nhận giá trị của việc đọc, khiến nó trở thành một nỗ lực không còn cần thiết.
Thực tế, việc tìm kiếm “lối tắt” trong đọc sách đã xuất hiện từ lâu. Ngay từ thế kỷ 17, Hội Hoàng gia London đã bắt đầu giản lược các công trình nghiên cứu trên tạp chí khoa học Philosophical Transactions. Đến giữa thế kỷ 20, phần tóm tắt (abstract) trở nên phổ biến trong giới học thuật, giúp độc giả nhanh chóng nắm bắt nội dung chính của bài viết.
Năm 1958, doanh nhân Mỹ Clifton Keith Hillegass sáng lập CliffsNotes, một công ty chuyên cung cấp các bản tóm tắt và phân tích văn học, trở thành công cụ hỗ trợ học tập quen thuộc của nhiều thế hệ học sinh, sinh viên Mỹ. Sự ra đời của Internet càng mở ra nhiều “lối tắt” hơn, chẳng hạn như ứng dụng Blinkist, cho phép người dùng đọc tóm tắt sách phi hư cấu trong khoảng 15 phút.
Sự xuất hiện của AI tạo sinh đã đưa “việc đọc hộ” lên một tầm cao mới. Các nền tảng như BooksAI có thể tóm tắt, phân tích và thậm chí cho phép người dùng “chat” với tác phẩm. Giáo sư Baron so sánh BooksAI với CliffsNotes, chỉ ra rằng trong khi CliffsNotes chỉ cung cấp tóm tắt đơn thuần, AI có thể đọc, so sánh và gợi ý các câu hỏi thảo luận. Tuy nhiên, bà cũng nhấn mạnh rằng việc lạm dụng AI có thể khiến người trẻ đánh mất những lợi ích quan trọng của việc đọc sách, như khả năng cảm nhận, suy ngẫm và phát triển bản thân.
Hiện tượng này không chỉ giới hạn ở học sinh, sinh viên mà còn lan rộng trong giới học thuật. Các công cụ AI có khả năng tìm kiếm, tóm tắt và tổng hợp các bài nghiên cứu, giúp tiết kiệm thời gian nhưng cũng làm giảm khả năng tự đánh giá và kết nối ý tưởng của người dùng.
Giáo sư Baron cho rằng việc để AI đảm nhận công việc thay thế có thể dẫn đến quá trình giảm tải nhận thức (cognitive offloading). Một nghiên cứu của Microsoft Research cho thấy rằng, khi càng dựa vào AI để làm việc, con người càng ít tư duy phản biện hơn. Bà cảnh báo rằng, nếu chúng ta không trau dồi khả năng đọc, phân tích và tự diễn giải, những kỹ năng này có nguy cơ suy yếu.
Ngoài ra, việc quá phụ thuộc vào AI còn có thể khiến chúng ta bỏ lỡ những yếu tố thú vị của việc đọc, như những đoạn hội thoại xúc động, lối viết tinh tế hay sự đồng cảm với nhân vật. Sức hấp dẫn của AI nằm ở hiệu quả, nhưng nó cũng có nguy cơ làm suy giảm những lợi ích mà hoạt động đọc mang lại.
Trước khi AI trở nên phổ biến, số lượng người đọc sách ở Mỹ đã giảm. Chương trình Đánh giá tiến bộ giáo dục quốc gia (NAEP) cho thấy số học sinh lớp bốn đọc sách thư giãn hàng ngày đã giảm từ 53% năm 1984 xuống 39% năm 2022. Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở các cấp học cao hơn.
Nhiều giảng viên đại học đã phải giảm lượng tài liệu giao cho sinh viên vì họ từ chối đọc. Nhà bình luận văn hóa David Brooks từng chia sẻ rằng, khi ông hỏi các sinh viên năm cuối về cuốn sách đã thay đổi họ trong bốn năm qua, tất cả đều im lặng. Một sinh viên thú nhận rằng họ chỉ đọc đủ số lượng sách được giao để qua môn, chứ không còn đọc để suy ngẫm và chiêm nghiệm.
Khảo sát của YouGov cho thấy vào năm 2023, chỉ có 54% người Mỹ đọc ít nhất một cuốn sách. Tại Hàn Quốc, tỷ lệ này giảm từ 87% năm 1994 xuống còn 43% năm 2023. The Reading Agency của Anh cho biết 35% người đã bỏ thói quen đọc sách, và 26% trong số đó nói rằng họ dừng đọc để sử dụng mạng xã hội.
Trong bối cảnh AI ngày càng phát triển, việc duy trì thói quen đọc sách và trau dồi khả năng tư duy phản biện trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đọc không chỉ là tiếp thu thông tin mà còn là một quá trình khám phá, trải nghiệm và phát triển bản thân.
Admin
Nguồn: VnExpress
