Tại TP.HCM, dấu ấn của nhà khoa học Albert Calmette vẫn còn đậm nét sau 135 năm. Viện Pasteur Sài Gòn, do chính ông đặt nền móng, nay là Viện Pasteur TP.HCM, một trung tâm hàng đầu về nghiên cứu, giám sát dịch bệnh và tiêm chủng ở khu vực phía Nam. Để tưởng nhớ những đóng góp to lớn của vị bác sĩ người Pháp cho nền y tế Việt Nam, tên ông được đặt cho một con đường và cây cầu bắc qua kênh Bến Nghé. Đặc biệt, với nhiều thế hệ trẻ em Việt Nam, di sản Calmette còn hiện hữu qua vết sẹo nhỏ trên vai, dấu vết của mũi tiêm vaccine BCG phòng bệnh lao từ những năm tháng đầu đời.
Albert Calmette sinh ngày 12/7/1863 tại Nice, Pháp. Ông theo học tại Trường Y Hải quân ở Brest từ năm 1881. Năm 20 tuổi, ông được cử đến Hong Kong để phục vụ trong ngành y tế hải quân, nơi ông bắt đầu tiếp xúc với các bệnh nhiệt đới. Ở tuổi 23, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ y khoa về bệnh sốt rét. Sau một thời gian công tác tại Gabon và Congo, ông trở về Paris để thực tập về vi khuẩn học. Nhờ kinh nghiệm trong hải quân và kiến thức sâu rộng về vi khuẩn học, Louis Pasteur đã cử Calmette đến Sài Gòn vào năm 1890 để thành lập Viện Pasteur đầu tiên bên ngoài nước Pháp, theo tư liệu từ Viện Pasteur Paris.
Trong bối cảnh khí hậu nhiệt đới khắc nghiệt, dịch bệnh truyền nhiễm dễ bùng phát và điều kiện y tế còn nhiều hạn chế, Albert Calmette đã đối mặt với vô vàn thách thức khi khởi đầu sự nghiệp tại Sài Gòn. Từ một phòng thí nghiệm đơn sơ trong Bệnh viện Quân sự (nay là Bệnh viện Nhi đồng 2), ông đã chuyển dụng cụ từ Pháp sang, đào tạo các kỹ thuật viên đầu tiên và nhanh chóng xây dựng một cơ sở mới, chính là Viện Pasteur TP.HCM ngày nay trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa.
Không chỉ mang kiến thức về vi trùng học đến một vùng đất xa xôi, Calmette còn trực tiếp ứng phó với các dịch bệnh đang hoành hành. Trong bối cảnh bệnh đậu mùa, bệnh dại và rắn độc cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người mỗi năm, ông vừa xây dựng cơ sở vật chất, vừa cải tiến kỹ thuật để thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán bệnh và sản xuất vaccine đậu mùa, vaccine dại phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Ông cũng bào chế huyết thanh kháng nọc rắn, mang lại cơ hội sống cho người dân Nam Kỳ thời bấy giờ.
Chỉ trong vòng chưa đầy ba năm, từ một khởi đầu nhỏ bé, Viện Pasteur Sài Gòn đã trở thành một trung tâm y học lớn của Đông Dương, thu hút bệnh nhân từ Mã Lai, Hong Kong và Thượng Hải. Năm 1893, do bệnh nặng, Calmette buộc phải trở về Pháp, nhưng ông đã để lại một nền tảng vững chắc, mở đường cho sự phát triển lâu dài của sự nghiệp Pasteur tại Sài Gòn.
Khi trở về Pháp, ông tiếp tục nghiên cứu và phát triển kháng độc tố đầu tiên chống lại vết cắn của rắn độc bằng cách sử dụng huyết thanh miễn dịch từ ngựa đã được tiêm vaccine (huyết thanh Calmette). Ông cũng tham gia vào việc phát triển huyết thanh miễn dịch đầu tiên chống lại dịch hạch, dựa trên phát hiện của Alexandre Yersin, và sau đó đến Bồ Đào Nha để nghiên cứu về bệnh dịch.
Năm 1899, Calmette được Louis Pasteur và Émile Roux giao trọng trách thành lập Viện Pasteur Lille, nơi ông gắn bó trong suốt 25 năm. Tại đây, ông tiên phong khởi xướng khái niệm “y học xã hội”, coi trọng việc phòng bệnh và cải thiện điều kiện sống, song song với các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Ông kêu gọi nâng cấp nhà ở cho công nhân, cải tạo các khu ổ chuột, xử lý nước thải, mở phòng phát thuốc cho người nghèo và thậm chí tổ chức cả bệnh viện dã chiến trong thời chiến. Với Calmette, y học phải đi vào cuộc sống, hiện diện trong từng ngôi nhà, con phố và xưởng thợ.
Từ năm 1908, Calmette cùng với cộng sự Camille Guérin bắt đầu nghiên cứu một chủng vi khuẩn bò đã suy yếu, nhằm tìm ra phương pháp phòng chống bệnh lao, một “kẻ giết người thầm lặng” cướp đi sinh mạng của hàng triệu người mỗi năm. Sau hơn 200 lần cấy, đến năm 1921, họ đã thu được vaccine BCG (Bacillus Calmette-Guérin) đầu tiên và bắt đầu thử nghiệm trên trẻ sơ sinh ở Pháp, sau đó lan rộng ra toàn cầu.
Chỉ với một liều nhỏ, để lại vết sẹo đặc trưng trên cánh tay, vaccine BCG đã trở thành “lá chắn” chống lại căn bệnh chết người. Vaccine này đã được WHO và UNICEF đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng và được xem là một trong những phát minh y học có tầm ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử nhân loại.
Trong một bức thư, Calmette viết: “Cuộc chiến khoa học và xã hội chống lại bệnh lao đã trở thành một nỗi ám ảnh thực sự đối với tôi. Tôi có điều kiện hơn bất kỳ ai để thấu hiểu mức độ khốn cùng và sự tàn phá mà căn bệnh này gây ra cho tầng lớp lao động. Mỗi ngày tôi đều chứng kiến sự thiếu hiệu quả trong việc phối hợp các nỗ lực công và tư nhằm chống lại bệnh lao.”
Nhà khoa học Émile Roux từng nhận định rằng, nhờ khối lượng công việc phi thường đã thực hiện trong 2 năm rưỡi ở Đông Dương, Albert Calmette đã chứng minh những giá trị to lớn mà vi sinh học có thể mang lại. Cơ sở mà ông xây dựng ở Sài Gòn đã trở thành hình mẫu cho các viện Pasteur sau này trên khắp các thuộc địa, mở đầu cho mạng lưới 33 viện trải rộng trên 5 châu lục ngày nay. Những đóng góp của ông không chỉ là di sản cho Việt Nam mà còn cho cả nhân loại.
Admin
Nguồn: VnExpress
