**Diễn văn lịch sử của Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp ngày 2/9/1945: Khát vọng độc lập và kiến tạo quốc gia**
Tháng 8 năm 1945, sau thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa trên cả nước, Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam được tổ chức lại thành Chính phủ Cách mạng Lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu, với 15 thành viên. Trong đó, ông Võ Nguyên Giáp được giao trọng trách Bộ trưởng Bộ Nội vụ.
Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chính phủ Cách mạng Lâm thời chính thức ra mắt quốc dân đồng bào. Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã trình bày diễn văn quan trọng, báo cáo về tình hình đất nước và các chính sách chủ đạo của Chính phủ.
Bài diễn văn lịch sử này được đăng tải trên báo Cứu Quốc, cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Minh, trong 5 kỳ vào tháng 9/1945. Mở đầu, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp nhấn mạnh: “Trải qua muôn ngàn nỗi gian lao nguy hiểm, với biết bao chiến sĩ anh dũng hy sinh cho Tổ quốc, chúng ta mới có được ngày hôm nay”.
Ông khẳng định: “Giờ phút này, hàng chục vạn đồng bào có mặt tại đây, cũng như hai mươi triệu đồng bào trên khắp cả nước, đều đang hồi hộp, phấn khởi dưới bóng cờ đỏ sao vàng, cùng với Chính phủ thề hy sinh đến cùng để giữ vững đất nước. Chúng ta tuyên bố với thế giới quyền sống và thành quả đấu tranh của dân tộc ta, một sự thật không ai có thể phủ nhận”. Ông nhấn mạnh khẩu hiệu: “Nước Việt Nam độc lập đã xuất hiện”, “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành lập”.
Bộ trưởng cũng lưu ý: “Tuy nhiên, nước Việt Nam độc lập và Dân chủ Cộng hòa còn non trẻ, cần phải được vun đắp để trưởng thành, vững mạnh, không thế lực nào có thể lay chuyển”. Ông khẳng định Chính phủ lâm thời đại diện cho ý chí của toàn dân tộc, không phải của riêng một tổ chức chính trị nào.
**Kiên quyết bảo đảm tự do, hạnh phúc cho nhân dân**
Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp thông báo Chính phủ lâm thời sẽ sớm ban hành sắc lệnh triệu tập Quốc hội trên cơ sở dân chủ, với các đại biểu do dân bầu theo hình thức phổ thông đầu phiếu. “Quốc hội sẽ mang lại cho chúng ta một Hiến pháp và một Chính phủ chính thức”, ông nói.
Trong thời gian chờ đợi Quốc hội, Chính phủ lâm thời có nhiệm vụ khẩn trương thực hiện các biện pháp cấp bách về nội trị, ngoại giao, quân sự, kinh tế, tài chính, văn hóa và cứu tế.
Về nội trị, Chính phủ lâm thời chủ trương thực hiện chính sách thống nhất và đoàn kết. “Sự phân biệt Trung, Nam, Bắc sẽ không còn. Sự chia rẽ các dân tộc trên dải đất Đông Dương sẽ chấm dứt”, diễn văn nêu rõ. Những người lầm đường lạc lối nếu biết quay đầu sẽ được tha thứ. Tài sản và tính mạng của kiều dân nước ngoài “luôn được tôn trọng”. “Chính quyền của nhân dân kiên quyết bảo đảm tự do và hạnh phúc của nhân dân”, ông nhấn mạnh.
Để thực hiện chính sách này, Chính phủ đã thiết lập liên lạc “mật thiết” giữa Trung ương và địa phương, thống nhất chỉ đạo mọi hoạt động trên toàn quốc. Ý thức của người dân được nâng cao để biết “giữ” và “dùng” quyền tự do dân chủ vừa giành được.
Về quân sự, lực lượng Quân Giải phóng sẽ được củng cố và phát triển thành Quân đội Quốc gia hùng mạnh, đủ sức bảo vệ nền độc lập. Công tác đào tạo cán bộ quân sự, chỉ huy quân đội chính quy, du kích và dân quân sẽ được đẩy mạnh để đối phó với tình hình mới.
**Chính phủ khuyến khích và nâng đỡ kinh tế tư nhân**
Về kinh tế, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp thẳng thắn chỉ ra những hậu quả nặng nề do ách bóc lột của Pháp và Nhật gây ra, “làm cho nền kinh tế nước ta lâm vào tình trạng nguy kịch”. Năng lực sản xuất bị kìm hãm bởi chế độ độc quyền; các ngành công nghiệp bị biến thành nơi sản xuất vật phẩm phục vụ quân phiệt; hoạt động thương mại bị rối loạn do nạn đầu cơ tích trữ.
Để phục hưng nền kinh tế, Chính phủ chủ trương xây dựng nền kinh tế quốc dân, tạo điều kiện cho mọi người dân được tự do kinh doanh. Chính phủ khuyến khích và tạo điều kiện cho tư nhân tham gia vào các hoạt động kinh tế.
Tình hình tài chính của đất nước “rất đáng lo ngại và gặp nhiều khó khăn”. Tuy nhiên, Chính phủ đã có những phương án để vượt qua. Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, Chính phủ sẽ từng bước thực hiện những mong mỏi của người dân, như bãi bỏ thuế thân, thuế chợ, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh kế của người nghèo.
Để phục vụ công cuộc kiến thiết và xây dựng Quân đội Quốc gia, Chính phủ sẽ áp dụng các biện pháp đặc biệt như phát hành công trái, lạc quyên và đánh thuế lợi tức.
“Trong những giải pháp này, Chính phủ đặt niềm tin lớn vào lòng yêu nước của đồng bào”, ông Giáp bày tỏ và nhấn mạnh: “Trong giờ phút trọng đại này, không ai không nhận ra rằng nước mất thì nhà cũng tan”.
**Cưỡng bách bậc sơ học, miễn phí bậc trung học**
Về văn hóa, Chính phủ khẳng định sẽ “lấy lượng khoan hồng” đối đãi với những văn nghệ sĩ đã từng lầm đường lạc lối. Cơ quan kiểm duyệt tạm thời được duy trì để ngăn chặn những thông tin hoặc tuyên truyền có hại cho ngoại giao và nội trị. “Nhưng khi tình hình chính trị đã ổn định, quyền tự do ngôn luận và tự do tư tưởng sẽ được ban bố ngay lập tức”, ông Giáp tuyên bố.
Chính phủ đang xây dựng một nền giáo dục mới dựa trên nguyên tắc cưỡng bách ở bậc tiểu học và miễn học phí ở bậc trung học, đồng thời cấp học bổng cho học sinh nghèo. Việc giảng dạy sẽ đặc biệt chú trọng đến việc rèn luyện phẩm chất đạo đức và năng lực kỹ thuật cần thiết cho cuộc sống. Chính phủ sẽ sớm ban hành lệnh bắt buộc học chữ quốc ngữ để xóa mù chữ một cách triệt để.
Nền học thuật quốc gia cũng sẽ được xây dựng và phát triển, bắt đầu bằng việc thành lập các ban chuyên môn nghiên cứu về từng lĩnh vực hoạt động tinh thần. Những tập quán và phong tục lạc hậu, phản tiến bộ sẽ bị loại bỏ.
Chính phủ cũng đặc biệt quan tâm đến công tác cứu tế, giải quyết hậu quả của nạn lụt và “nuôi sống hàng triệu nạn nhân đang thiếu đói”, cũng như hỗ trợ lương thực cho các tỉnh bị mất mùa. “Chính phủ phải đảm nhận trọng trách ngăn chặn nạn đói quay trở lại tàn sát đồng bào như những tháng trước”, diễn văn nhấn mạnh.
**Phải tự lực để định đoạt số phận của chúng ta**
Về ngoại giao, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp thừa nhận dư luận đang rất quan tâm đến các phái bộ Đồng minh đã đến Hà Nội và “ai nấy đều băn khoăn về kết quả ngoại giao của Chính phủ”. Tuy nhiên, ông kêu gọi quốc dân nhìn nhận tình hình một cách bình tĩnh, tránh thái độ quá lạc quan hoặc quá bi quan.
“Chính sách ngoại giao của chúng ta dựa trên hai yếu tố: một là hoàn cảnh quốc tế, hai là lực lượng của chúng ta”, Bộ trưởng Giáp nói.
Đối với Mỹ và Trung Hoa, Chính phủ khẳng định “có một mối cảm tình đặc biệt”. Trung Hoa là quốc gia láng giềng gần gũi nhất với Việt Nam về địa lý, sinh hoạt, kinh tế và văn hóa. Trong khi đó, Mỹ là một quốc gia dân chủ, không có tham vọng về lãnh thổ và có công lớn trong việc đánh bại phát xít Nhật, kẻ thù của Việt Nam. “Vì vậy, chúng ta coi Mỹ như một người bạn tốt”, ông nói và chỉ ra vấn đề quan trọng nhất lúc đó là thái độ của Chính phủ Pháp đối với nền độc lập của Việt Nam. Chính phủ khẳng định “thề sống chết với họ” nếu Pháp đưa quân trở lại Đông Dương.
Sau khi trình bày hàng loạt quyết sách của Chính phủ lâm thời trên các lĩnh vực trọng yếu, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp nhấn mạnh rằng Việt Nam sẽ gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong lĩnh vực ngoại giao. “Chúng ta không ỷ lại vào ai cả. Chúng ta cũng không cần một sự may mắn nào, chúng ta phải tự lo liệu để định đoạt lấy số phận của chúng ta”, ông kêu gọi và nhấn mạnh: “Trong lúc này, chia rẽ, hoài nghi, lãnh đạm đều là phản quốc”.
Kết thúc bài diễn văn, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp kêu gọi đồng bào đem hết của cải và xương máu ra xây dựng và tô điểm đất nước, “làm cho nước Việt Nam yêu quý của chúng ta trở nên tươi sáng và giàu mạnh sau bao năm lầm than và kiệt quệ”.
“Noi theo truyền thống của các thế hệ đi trước, thế hệ chúng ta sẽ chiến đấu một trận cuối cùng để các thế hệ sau này mãi mãi được sống trong độc lập, tự do và hạnh phúc”, Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp kết thúc bài diễn văn lịch sử trên lễ đài Độc lập ngày 2/9/1945.
**Khát vọng về một Chính phủ kiến tạo vẫn còn nguyên giá trị**
PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đánh giá bài diễn văn của Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp là “rất đặc biệt”.
“Nếu Tuyên ngôn Độc lập là lời khẳng định quyền tự do, bình đẳng và độc lập của dân tộc Việt Nam trước thế giới, thì bài phát biểu của Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp là kế hoạch hành động, lời hiệu triệu để cả dân tộc cùng chung sức xây dựng quốc gia vừa ra đời. Tám mươi năm đã trôi qua, đọc lại văn bản này, chúng ta vẫn thấy ở đó khí thế hào hùng, khát vọng kiến tạo và một tầm nhìn mà đến nay vẫn còn nguyên giá trị”, ông Sơn nhận định.
Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp khẳng định nền độc lập chỉ thực sự bền vững khi được xây dựng trên nền tảng của một chính quyền thống nhất, một Quốc hội do dân bầu và một Hiến pháp bảo đảm quyền lợi cho toàn dân. “Đó là tầm nhìn thể chế của một nhà cách mạng, đồng thời là một nhà tư tưởng, đặt nền móng cho Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”, ông phân tích.
Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, điều khiến bài diễn văn vượt ra khỏi khuôn khổ của một sự kiện chính trị để trở thành giá trị thời đại chính là tư tưởng về văn hóa và giáo dục. Ngay trong ngày Độc lập, những chính sách của Chính phủ lâm thời đã thể hiện rõ tinh thần bảo vệ đất nước không chỉ bằng quân sự mà còn bằng văn hóa và tri thức.
“Giá trị ấy vẫn còn vang vọng đến hôm nay, khi chúng ta bước vào kỷ nguyên số với khát vọng về một nền giáo dục thiết thực, chú trọng cả đức và tài”, PGS Bùi Hoài Sơn đánh giá và dẫn chứng từ phong trào xóa nạn mù chữ năm 1945 đến công cuộc chuyển đổi số giáo dục hiện nay, vẫn xuyên suốt tinh thần làm sao để tri thức đến với mọi người, không ai bị bỏ lại phía sau.
Những thông điệp từ ngày Độc lập cũng gợi mở cho chúng ta cách nhìn về hiện tại: muốn tiến xa trên con đường phát triển, dân tộc phải tiếp tục giữ vững tinh thần đoàn kết, nuôi dưỡng khát vọng học hỏi, bảo vệ bản sắc văn hóa và không ngừng sáng tạo. “Độc lập chính trị chỉ có ý nghĩa khi đi đôi với độc lập về văn hóa, và giáo dục chính là chìa khóa để biến độc lập thành thịnh vượng”, ông Sơn chia sẻ.
PGS.TS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, đánh giá bài diễn văn của Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp có tầm vóc lịch sử to lớn trong bối cảnh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vừa ra đời năm 1945, cũng như trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay. Diễn văn đã cụ thể hóa những chiến lược và mục tiêu của đất nước sau khi giành được độc lập mà bản Tuyên ngôn Độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khái quát.
Cả bản Tuyên ngôn Độc lập và bài diễn văn của Bộ trưởng Giáp đều khẳng định nước Việt Nam đã hoàn toàn độc lập và đã xuất hiện ở Đông Nam Á. “Điều rất quan trọng là quá trình tiến tới xây dựng đất nước độc lập đã được những nhà lãnh đạo quan trọng nhất của cách mạng hình dung ra và trình bày trước quần chúng nhân dân một cách minh bạch và rõ ràng”, ông Cường nhấn mạnh.
Diễn văn nêu rõ nhiệm vụ quan trọng của Chính phủ là sớm tổ chức tổng tuyển cử bầu Quốc hội để soạn thảo Hiến pháp, thể hiện tinh thần của nhà nước pháp quyền và chế độ dân chủ; xóa bỏ chính sách chia rẽ của thực dân Pháp, thống nhất ba miền và đoàn kết toàn dân xây dựng nước Việt Nam mới. Chính phủ bảo đảm cho mọi người dân được sống tự do và hạnh phúc, đồng thời bảo đảm quyền tự do kinh doanh và khuyến khích tư nhân, “đây là một điểm rất tiến bộ”.
Ngay từ năm 1945, Chính phủ đã hướng tới việc miễn học phí cho học sinh, thể hiện tầm nhìn và tư duy về vai trò quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển lâu dài của đất nước. Chính sách ngoại giao của Chính phủ khi đó, với tinh thần “muốn làm bạn với tất cả các nước” trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mỗi quốc gia, vẫn tiếp tục được phát huy cho đến ngày nay.
“Nhiều chính sách được nêu trong diễn văn đã được ấp ủ trong lực lượng kháng chiến năm 1945, từ kinh tế, giáo dục, văn hóa… đến nay vẫn tiếp tục được kế thừa một cách vững chắc. Điều đó thể hiện bản chất không thay đổi của chế độ dân chủ nhân dân suốt 80 năm qua, đó là của dân, do dân và vì dân”, ông Cường khẳng định.
Admin
Nguồn: VnExpress
