Ngày 25/8, Tổng thống Donald Trump đã gây bất ngờ khi thông báo quyết định sa thải Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook, quyết định có hiệu lực ngay lập tức. Động thái này xuất phát từ kiến nghị khởi tố bà Cook do Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang Mỹ (FHFA) Bill Pulte đệ trình lên Bộ Tư pháp, với cáo buộc “gian lận thế chấp”.
Bà Cook là một trong bảy thành viên của Hội đồng Thống đốc Fed. Sự việc này đánh dấu lần đầu tiên trong lịch sử 112 năm của Fed, một tổng thống trực tiếp tìm cách phế truất một thống đốc. Bà Cook đã bác bỏ các cáo buộc và tuyên bố rằng ông Trump không có quyền sa thải bà, đồng thời sẽ tiến hành khởi kiện. Bà cho rằng những cáo buộc này chỉ là cái cớ để ông Trump đạt được mục tiêu thực sự là giành quyền kiểm soát Fed.
Hãng tin AP nhận định, tính độc lập của Fed hiện đang ở thế “ngàn cân treo sợi tóc”. Tổng thống và các quan chức trong chính quyền không hề che giấu mong muốn kiểm soát chặt chẽ hơn cơ quan này. Ông Trump đã nhiều lần công khai yêu cầu Fed giảm lãi suất xuống mức thấp nhất là 1,3%, từ mức hiện tại là 4,3%.
Trước khi có động thái sa thải bà Cook, ông Trump đã nhiều lần công kích Chủ tịch Fed Jerome Powell vì không hạ lãi suất và thậm chí đe dọa sa thải ông. “Chúng ta sẽ sớm có đa số, vậy là tốt rồi”, ông Trump tuyên bố tuần trước, ám chỉ đến việc nếu thay thế được bà Cook, những người do ông bổ nhiệm sẽ nắm quyền kiểm soát Hội đồng Thống đốc Fed với tỷ lệ phiếu 4-3.
Fed đưa ra các quyết định về lãi suất thông qua ủy ban gồm bảy thống đốc, trong đó có ông Powell, cùng với 12 chủ tịch Fed khu vực như Fed New York, Fed Kansas City và Fed Atlanta. Năm trong số 12 chủ tịch khu vực này có quyền biểu quyết về lãi suất tại mỗi cuộc họp. Ví dụ, Chủ tịch Fed New York luôn có quyền biểu quyết, trong khi bốn người còn lại luân phiên bỏ phiếu. Hội đồng điều hành các Fed khu vực được tự do lựa chọn chủ tịch, tuy nhiên, Hội đồng Thống đốc Fed tại Washington có quyền phủ quyết các lựa chọn này.
Jon Faust, nhà kinh tế tại Đại học Johns Hopkins và là cựu cố vấn của ông Powell, cho rằng các cuộc tấn công của tổng thống vào Fed đang leo thang. Ông nhấn mạnh: “Theo quan điểm của tôi, sự độc lập của Fed thực sự đang bị đe dọa”.
Nhiều chuyên gia lo ngại về điều này bởi Fed nắm giữ quyền lực to lớn đối với nền kinh tế Mỹ. Thông qua việc cắt giảm lãi suất ngắn hạn, một biện pháp thường được sử dụng khi kinh tế suy yếu, Fed có thể giúp giảm chi phí đi vay, khuyến khích tuyển dụng và chi tiêu, từ đó thúc đẩy tăng trưởng. Ngược lại, khi lạm phát tăng cao, họ có thể đảo ngược chính sách, nhưng điều này có thể gây suy yếu nền kinh tế và dẫn đến mất việc làm.
Hầu hết các nhà kinh tế từ lâu đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ tính độc lập của Fed, bởi cơ quan này có thể đưa ra các quyết định có lợi cho nền kinh tế nhưng đôi khi không được lòng dân, điều mà các quan chức chính trị thường tránh né. Các nghiên cứu chỉ ra rằng các quốc gia có ngân hàng trung ương độc lập thường có tỷ lệ lạm phát thấp hơn theo thời gian.
Điển hình như tại Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã buộc ngân hàng trung ương phải giữ lãi suất ở mức thấp vào đầu những năm 2020, ngay cả khi lạm phát tăng vọt lên 85%. Đến năm 2023, ông Erdogan cho phép ngân hàng trung ương được tự chủ hơn, giúp kiềm chế lạm phát. Hiện tại, lãi suất ngắn hạn của nước này đang ở mức 46%.
Trong lịch sử, các tổng thống Mỹ tiền nhiệm cũng từng gây sức ép lên Fed. Tổng thống Lyndon Johnson đã gây áp lực lên Chủ tịch Fed William McChesney Martin để giữ lãi suất thấp trong những năm 1960, khi ông tăng cường chi tiêu cho quân sự và các chương trình xóa đói giảm nghèo. Tương tự, Tổng thống Richard Nixon đã ngăn Chủ tịch Fed Arthur Burns tăng lãi suất trong thời gian chuẩn bị cho cuộc bầu cử năm 1972. Cả hai trường hợp này đều dẫn đến tình trạng lạm phát cao kéo dài trong những năm 1960 và 1970.
Ngoài lý do “không có lạm phát”, Tổng thống Donald Trump lập luận rằng Fed nên hạ lãi suất để giúp chính phủ liên bang giảm chi phí trả lãi cho khoản nợ công khổng lồ lên tới 37.000 tỷ USD. Tuy nhiên, đây không phải là nhiệm vụ của Fed, bởi cơ quan này được giao trọng trách tập trung vào việc giữ lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp.
Một số nhà kinh tế cho rằng Fed nên cắt giảm lãi suất nhanh hơn, nhưng hầu như không ai đồng tình với đề xuất của ông Trump về việc giảm 3 điểm phần trăm (3%). Gần đây, ông Powell đã để ngỏ khả năng cắt giảm 0,25 điểm phần trăm (0,25%) vào tháng 9.
Douglas Elmendorf, nhà kinh tế tại Đại học Harvard và là cựu giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội, nhận định rằng việc ông Trump yêu cầu Fed cắt giảm lãi suất 3 điểm phần trăm sẽ kích thích kinh tế quá mức, đẩy nhu cầu tiêu dùng vượt quá khả năng sản xuất và thúc đẩy lạm phát, tương tự như những gì đã xảy ra trong đại dịch. Ông nói: “Nếu Fed nằm dưới sự kiểm soát của tổng thống, chúng ta sẽ phải đối mặt với lạm phát cao hơn trong nhiều năm tới”.
Trong khi Fed kiểm soát lãi suất ngắn hạn, thị trường tài chính lại quyết định chi phí vay dài hạn cho các khoản thế chấp và các khoản vay khác. Nếu nhà đầu tư lo ngại lạm phát tiếp tục ở mức cao, họ sẽ yêu cầu lợi suất trái phiếu chính phủ cao hơn, đẩy chi phí vay trên toàn nền kinh tế leo thang.
Tổng thống có một ảnh hưởng nhất định đến Fed thông qua việc bổ nhiệm các thành viên Hội đồng Thống đốc, tuy nhiên, việc bổ nhiệm này phải được Thượng viện chấp thuận. Fed được thành lập để tránh những áp lực chính trị ngắn hạn. Các thống đốc Fed được bổ nhiệm theo nhiệm kỳ xen kẽ là 14 năm, nhằm đảm bảo rằng không một tổng thống nào có thể bổ nhiệm quá nhiều người.
Jane Manners, giáo sư luật tại Đại học Fordham, cho biết lý do Quốc hội quyết định thành lập các cơ quan độc lập như Fed là vì họ muốn “các quyết định được đưa ra từ góc nhìn khách quan, trung lập dựa trên chuyên môn hơn là chịu áp lực chính trị”.
Tuy nhiên, một số quan chức trong chính quyền Trump không hài lòng với cách thức hoạt động hiện tại của Fed. Trong một cuộc phỏng vấn với USA Today, Phó Tổng thống JD Vance cho rằng việc bảy nhà kinh tế và luật sư tại Fed có thể đưa ra những quyết định vô cùng quan trọng đối với người dân Mỹ mà không có bất kỳ sự tham gia dân chủ nào, tức là không thông qua chính quyền tổng thống do người dân bầu ra, là điều bất hợp lý.
Trước đó, vào năm ngoái, Cố vấn kinh tế cấp cao của Nhà Trắng Stephen Miran đã viết một bài nghiên cứu ủng hộ việc tái cấu trúc Fed, bao gồm việc cho phép tổng thống dễ dàng sa thải các thống đốc hơn. Theo ông, mục tiêu tổng thể là một ngân hàng trung ương độc lập có lợi cho nền kinh tế nhưng cũng duy trì được “mức độ trách nhiệm mà xã hội dân chủ yêu cầu”. Ông Trump mới đây đã đề cử ông Miran vào Hội đồng Thống đốc Fed để thay thế Adriana Kugler, người đã bất ngờ từ chức vào ngày 1/8.
Tương lai của Fed được dự báo sẽ tiếp tục có nhiều biến động. Tổng thống Trump, từ việc chỉ trích cá nhân ông Powell, giờ đây tập trung nhiều hơn vào cấu trúc của cơ quan này. Vào tháng 2/2026, 12 chủ tịch Fed khu vực sẽ cần được tái bổ nhiệm và phê duyệt, điều này có thể dẫn đến căng thẳng nếu Hội đồng Thống đốc Fed bác bỏ một hoặc nhiều ứng viên.
Adam Posen, Chủ tịch Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, bình luận: “Kịch bản nguy hiểm là sự can thiệp vào việc tái bổ nhiệm các chủ tịch Fed khu vực, đó sẽ là tín hiệu cho thấy mọi thứ thực sự vượt khỏi tầm kiểm soát”.
Admin
Nguồn: VnExpress
