Năm 1901, sáu thuộc địa tự trị của Anh tại châu Đại Dương đã liên kết và thống nhất thành quốc gia Australia. Để quản trị quốc gia độc lập này, một bản Hiến pháp mới đã ra đời, quy định cách thức vận hành của một quốc gia thuộc Khối Thịnh vượng chung.
Australia trở thành một quốc gia quân chủ lập hiến, duy trì mối liên kết hiến định với Vương quốc Anh. Do đó, luật pháp, các nghi lễ nhà nước và cơ cấu hành pháp của Australia vẫn mang đậm dấu ấn lịch sử từ Anh. Quốc vương Anh được xem là nguyên thủ quốc gia của Australia, tuy nhiên, mọi quyền lực đều được thực thi thông qua Toàn quyền và phải tuân thủ Hiến pháp của Australia.
Hiến pháp Australia quy định rõ Quốc hội là cơ quan lập pháp, bao gồm ba thành phần: Quốc vương Anh, Thượng viện và Hạ viện Australia. Hiến pháp cũng xác định vị trí Toàn quyền, người đại diện của Quốc vương Anh do chính Quốc vương bổ nhiệm theo đề xuất của Thủ tướng Australia. Toàn quyền thực thi các quyền lực và vai trò trong hệ thống chính trị quốc gia.
Như vậy, Toàn quyền đóng vai trò tương tự như nguyên thủ quốc gia của Australia, nhưng thường hành động theo sự tư vấn của chính phủ đương nhiệm.
Trong những năm đầu thế kỷ 20, vị trí Toàn quyền thường được trao cho các quý tộc người Anh, mang nhiều yếu tố nghi lễ. Ngày nay, chức vụ này thường được trao cho những người Australia có đóng góp nổi bật trong các lĩnh vực như luật pháp, quân sự, chính trị, kinh doanh hoặc học thuật.
Bà Sam Mostyn, Toàn quyền Australia hiện tại, đã tuyên thệ nhậm chức vào ngày 1 tháng 7 năm 2024. Bà là một nữ doanh nhân và nhà lãnh đạo cộng đồng, từng giữ các vị trí điều hành và quản lý trong nhiều lĩnh vực đa dạng như kinh doanh, thể thao, biến đổi khí hậu, nghệ thuật, chính sách và các tổ chức phi lợi nhuận.
Năm 2024, bà Mostyn vinh dự nhận Huân chương Australia hạng AC (Companion of the Order of Australia) vì những đóng góp xuất sắc trong việc đảm bảo công bằng xã hội, bình đẳng giới và trong các lĩnh vực thể thao, văn hóa, kinh doanh, hòa giải và phát triển môi trường bền vững. Trước đó, vào năm 2021, bà đã được trao Huân chương Australia hạng AO (Officer of the Order).
Với những đóng góp không ngừng nghỉ trong vai trò người ủng hộ bình đẳng giới, hòa nhập xã hội, phát triển bền vững và hành động chống biến đổi khí hậu, bà Mostyn đã được trao Giải thưởng Danh dự Ngày Liên Hợp Quốc năm 2020 và Bằng Tiến sĩ Luật danh dự của Đại học Quốc gia Australia năm 2018.
Nhiệm kỳ của Toàn quyền thường kéo dài 5 năm, mặc dù trong lịch sử đã có một số trường hợp ngoại lệ. Hiến pháp trao cho Toàn quyền quyền phê chuẩn các đạo luật, ra lệnh bầu cử, triệu tập và giải tán Quốc hội, hoặc triệu tập phiên họp chung giữa hai viện. Toàn quyền cũng là Tổng tư lệnh Lực lượng Phòng vệ Australia, mặc dù quyền điều hành thực tế thuộc về chính phủ.
Bên cạnh đó, Toàn quyền còn có các “quyền dự trữ” không được quy định rõ trong Hiến pháp nhưng dựa trên thông lệ, như quyền bổ nhiệm hoặc cách chức thủ tướng trong những tình huống đặc biệt. Một trong những lần thực thi quyền này đáng chú ý nhất là vào năm 1975, khi Toàn quyền John Kerr bãi nhiệm Thủ tướng Gough Whitlam.
Ngoài các quyền lực hiến định, Toàn quyền còn đảm nhận nhiều trách nhiệm mang tính nghi lễ, như khai mạc các kỳ họp Quốc hội mới, chủ trì lễ tuyên thệ của thủ tướng, các bộ trưởng và thẩm phán, tiếp đón nguyên thủ quốc gia và trao huân chương cho những công dân có đóng góp xuất sắc.
Cựu Toàn quyền Thomas Denman và phu nhân đã đặt những viên đá đầu tiên xây dựng thủ đô Canberra vào năm 1913, một sự kiện mang tính biểu tượng trong lịch sử Australia. Những nghi thức này góp phần củng cố vai trò đại diện cho quốc gia của Toàn quyền.
Một phần quan trọng khác trong vai trò của Toàn quyền là kết nối cộng đồng. Họ thường xuyên đến thăm và gặp gỡ các tổ chức, cá nhân có đóng góp cho xã hội, gửi thông điệp hỗ trợ khi đất nước gặp thiên tai, tham gia nhiều sự kiện trong và ngoài nước, đồng thời bảo trợ cho nhiều tổ chức văn hóa, thể thao và nhân đạo. Toàn quyền cũng gửi lời chúc mừng đến người dân vào những dịp đặc biệt, từ sinh nhật trăm tuổi đến kỷ niệm ngày cưới.
Trên thực tế, phần lớn quyền lực của Toàn quyền được thực thi thông qua Hội đồng Hành pháp Liên bang, bao gồm các bộ trưởng chính phủ đóng vai trò cố vấn chính thức. Điều này đảm bảo rằng Toàn quyền không hành động một cách độc lập mà sẽ đưa ra các quyết định phù hợp với tư vấn từ chính phủ đương nhiệm.
Với những trách nhiệm quan trọng đó, Toàn quyền Australia được xem là một trụ cột ổn định trong hệ thống chính trị của đất nước, vừa bảo tồn các giá trị truyền thống của chế độ quân chủ, vừa đảm bảo rằng Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất, theo Bảo tàng Dân chủ Australia.
Admin
Nguồn: VnExpress
