Câu chuyện buồn về bảo tồn động vật hoang dã ở Việt Nam được mở đầu bằng sự tuyệt vọng. Ông K’Giang, trong một cuộc trò chuyện kéo dài gần một giờ, không thể nhớ chính xác đã từng nhìn thấy bao nhiêu con tê giác. Lúc ông nói năm con, khi lại bảo chỉ vài ba cá thể.
Những báo cáo khoa học thu thập được cũng cho thấy sự biến động về số lượng tê giác Java tại Nam Cát Tiên. Ban đầu, có thông tin về bảy, tám, thậm chí chín cá thể. Nhưng tất cả những con số đó đã sụp đổ sau khi xác một con tê giác Java cái được tìm thấy ở tiểu khu Cát Lộc vào ngày 29 tháng 4 năm 2010. Con vật bị bắn vào chân, sừng bị cưa mất. Phân tích gen từ 22 mẫu phân do WWF và Vườn Quốc gia Cát Tiên thu thập trong năm 2009-2010 cho thấy, toàn bộ số mẫu này đều thuộc về cá thể tê giác xấu số kia. Nó là cá thể cuối cùng còn sót lại.
Hàng triệu đô la tài trợ, hàng chục năm nỗ lực bảo tồn, cuối cùng kết thúc bằng cái chết của một con vật đơn độc.
Số phận của hổ Việt Nam cũng bi thảm không kém. Chúng biến mất khỏi tự nhiên từ lúc nào không ai hay. Giờ đây, hổ chỉ còn trong các trang trại nuôi nhốt, hoặc ngâm trong những bình rượu, hũ cao được cất giấu, thỉnh thoảng bị phát hiện và tịch thu.
Tương tự, voi rừng Tây Nguyên đã giảm từ hàng nghìn cá thể xuống còn chưa đến 120 con. Nhiều con bị bắt để phục vụ du lịch, mất đi khả năng sinh sản.
Đến giờ, tôi vẫn còn ám ảnh câu nói đầy chua xót của Tiến sĩ Trần Thế Liên, Vụ trưởng Vụ Bảo tồn thiên nhiên, tại hội thảo khẩn cấp về bảo tồn voi Việt Nam năm 2015. Ông nói: “Có vụ thấy súng, đạn nhưng voi chết vì sao vẫn không biết, không tìm ra được thủ phạm!”. Ông cảnh báo rằng nếu không có những phương án bảo tồn hiệu quả, voi sẽ chung số phận với hổ và tê giác Java.
Sao la, loài thú quý hiếm được mệnh danh là “kỳ lân châu Á”, gần như không được ghi nhận thêm cá thể mới nào trong ba thập kỷ qua. Sếu đầu đỏ, biểu tượng của Ramsar – Vườn quốc gia Tràm Chim, Đồng Tháp, nay phải nhập từ Thái Lan về nuôi thử nghiệm, nhưng một con đã chết sau hai tuần vì không thể thích nghi.
Tôi còn nhớ những ngày đầu Tràm Chim mở cửa du lịch, chiếc ghe máy chở khách tham quan chạy đến đâu, chim bay tán loạn đến đó, rợp cả bầu trời. Thời điểm đó, chim nhiều vô kể, và sếu đầu đỏ thường xuyên về từng đàn, thư thả kiếm ăn trên những cánh đồng cỏ năng rộng lớn.
Thế nhưng, gần đây khi tôi cùng ông Choi, một Việt kiều Mỹ đam mê chụp ảnh chim hoang dã, quay lại Tràm Chim, cảnh tượng đã thay đổi rất nhiều. Chỉ sau một buổi, ông Choi đã vội vã trở lại Sài Gòn thay vì ở lại hai ngày như kế hoạch. Những người trong nhóm “săn chim” đều hiểu rằng ông thất vọng vì chim quá ít, nhưng ngại làm mất lòng những người dẫn đường nên đã viện cớ để bỏ cuộc giữa chừng.
Cả buổi chiều hôm đó, ông Choi chỉ chụp được vài ba con chim nước. Chiếc ghe máy kéo rơ-moóc chở nhóm săn ảnh nổ máy ầm ĩ, khiến số chim ít ỏi càng thêm nhát người, rất khó tiếp cận. Những chiếc ghe du lịch xung quanh cũng ồn ào ăn nhậu, hát hò. Trong khu bảo tồn chim, chỉ toàn nghe thấy tiếng người, tiếng hò hét và tiếng ghe máy.
Khi trở lại Sài Gòn, ông Choi lại vô cùng bất ngờ và thích thú khi chụp được nhiều loài chim quý hiếm ở khu đô thị Phú Mỹ Hưng và khu Đông Hồ. “Đất lành chim đậu” – nơi nào có môi trường tự nhiên thân thiện, chim chóc sẽ tự tìm về.
Tuy nhiên, khác với những loài chim hoang dã tự do lựa chọn nơi ở, nhiều loài chim đẹp, chim quý lại bị con người giam cầm ngay trong thành phố. Sau vụ án “gà lôi trắng” ở Nghệ An, người dân TP.HCM cũng bất ngờ bắt được một con gà lôi trắng và cả chim công.
Khó có khả năng những loài chim rừng này tự bay lạc vào thành phố một cách dễ dàng như vậy. Nhiều khả năng, người nuôi sợ bị phạt nên đã tìm cách thả chúng ra. Số liệu từ Chi cục Kiểm lâm TP.HCM cho thấy, chỉ riêng trong tháng 8/2025, ngoài chim công và gà lôi trắng, đơn vị này còn tiếp nhận ba cá thể linh trưởng (vượn má vàng, khỉ đuôi dài, khỉ đuôi lợn) và nhiều loài rùa, trăn… Thông qua vận động, nhắc nhở, mỗi năm Chi cục Kiểm lâm TP.HCM tiếp nhận hàng trăm cá thể động vật hoang dã do người dân giao nộp.
Theo số liệu của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên Việt Nam, trong năm 2024, có hơn 3.100 vụ vi phạm liên quan đến động vật hoang dã trên cả nước, với gần 10.000 hành vi từ nuôi nhốt, buôn bán đến quảng cáo. Tuy nhiên, chỉ khoảng 1.200 cá thể được tịch thu hoặc giao nộp.
Bức tranh chung cho thấy một thực tế đáng buồn: chúng ta thường bắt đầu bảo tồn khi đã quá muộn. Cái chết của tê giác Java đã phơi bày một thực trạng: khi rừng bị thu hẹp, nhiều loài thú sẽ lâm vào cảnh nguy cấp.
Và khi con thú cuối cùng ngã xuống, môi trường sống của chính con người cũng sẽ bị đe dọa.
Admin
Nguồn: VnExpress
