Trong khi bão Bualoi đang gây ảnh hưởng lớn tại Nghệ An – Hà Tĩnh với sức gió mạnh cấp 9-10, giật tăng lên cấp 12, các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ cũng phải hứng chịu những trận lốc xoáy kinh hoàng.
Tại Ninh Bình, vào khoảng 3h đến 5h sáng, lốc xoáy đã càn quét qua các xã Quỹ Nhất, Hải Anh, Hải Thịnh, Hồng Phong, Gia Hưng và Chất Bình, gây ra hậu quả nghiêm trọng với 9 người thiệt mạng và 18 người bị thương. Thời điểm này, Ninh Bình cách tâm bão khoảng 200km.
Cùng ngày, tại Hưng Yên, dù cách tâm bão khoảng 300km, lốc xoáy cũng xuất hiện vào khoảng 10h30 tại các xã Thái Thụy, Thái Ninh, Đông Thái Ninh, cướp đi sinh mạng của 2 người và làm 9 người khác bị thương. Nhiều nhà dân bị sập và tốc mái. Hải Phòng, cách tâm bão hơn 400km, cũng ghi nhận lốc xoáy tại xã Nguyễn Bỉnh Khiêm, nhưng may mắn không gây thiệt hại về người.
Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, giải thích rằng lốc xoáy hình thành khi có sự gặp gỡ giữa khối khí nóng ẩm bốc lên và lớp khí lạnh khô ở trên cao. Sự chênh lệch nhiệt độ và gió lớn, kết hợp với gió đứt (sự thay đổi đột ngột về tốc độ hoặc hướng gió), tạo ra luồng khí xoáy, hình thành “ống xoáy” từ mây giông xuống mặt đất.
Trên thế giới, lốc xoáy thường xảy ra ở những vùng đất liền rộng lớn như “thung lũng lốc xoáy” Texas, Oklahoma (Mỹ), hoặc các quốc gia có dải mây xoáy của bão như Nhật Bản, Philippines. Thậm chí, lốc xoáy còn có thể hình thành từ các đám cháy rừng lớn, được gọi là lốc lửa.
Cường độ của lốc xoáy được đo bằng thang Fujita (từ EF0 đến EF5), dựa trên sức gió và mức độ thiệt hại. Lốc EF0 thường gây tốc mái hoặc gãy cành cây, trong khi lốc EF5 với sức gió trên 320 km/h có thể phá hủy nhà cửa và cuốn bay ôtô. Tại Việt Nam, lốc xoáy thường có quy mô và cường độ nhỏ hơn so với Mỹ, chủ yếu xuất hiện cùng với giông bão ở vùng ven biển và đồng bằng.
Theo TS. Kiên, lốc xoáy có thể là hệ quả trực tiếp của bão, nhưng không phải cơn bão nào cũng gây ra lốc xoáy. Bão là một hệ thống hoàn lưu khí quyển rộng lớn, bao gồm lõi bão, thành mắt bão và các dải mây xoắn ở rìa ngoài. Mỗi dải mây bão có thể được xem như một khối đối lưu hoàn chỉnh. Khi các dải mây bão mở rộng và di chuyển, nếu gặp điều kiện thuận lợi như sự chênh lệch nhiệt độ và độ ẩm giữa các tầng khí quyển, gây ra gió đứt mạnh, lốc xoáy dữ dội (vòi rồng) có thể bùng phát. Đây là lý do tại sao người dân thường chứng kiến lốc xoáy cùng với gió giật và mưa lớn trong nhiều cơn bão mạnh, đặc biệt ở khu vực ven biển.
Tuy nhiên, lốc xoáy cũng có thể hình thành độc lập trong các đám mây giông mạnh vào mùa hè, đặc biệt khi có sự giao tranh giữa các khối không khí nóng và lạnh lúc giao mùa. Mặc dù quy mô thường nhỏ hơn, những trận lốc “độc lập” này vẫn có thể gây tốc mái nhà, gãy đổ cột điện và cây cối.
Về các trận lốc xoáy ở Ninh Bình và Hưng Yên, TS. Trương Bá Kiên phân tích rằng hoàn lưu bão Bualoi đã mở rộng hơn 250 km, bao trùm cả đồng bằng Bắc Bộ. Các dải mây xoắn ở rìa bão không chỉ gây mưa lớn mà còn tạo điều kiện cho lốc xoáy hình thành. Thời điểm các dải mây ảnh hưởng đến đồng bằng Bắc Bộ trùng khớp với sự tác động của khối không khí lạnh từ phương Bắc tràn xuống, cùng với hoàn lưu của bão số 9 Ragasa chưa tan hết, gây ra sự bất ổn định khí quyển.
“Khi dải mây bão Bualoi di chuyển ra đồng bằng Bắc Bộ vào buổi sáng, lúc nền nhiệt còn khá thấp, đã tạo ra sự tương tác mạnh giữa khối khí lạnh khô tại chỗ và khối khí nóng ẩm của dải mây bão từ biển vào. Chính sự chênh lệch nhiệt độ rất lớn này, kết hợp với độ ẩm cao, đã khiến quá trình đối lưu trở nên dữ dội, sinh ra lốc xoáy tại Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng”, ông Kiên cho biết.
Chuyên gia này cũng cảnh báo rằng trong bối cảnh khí hậu toàn cầu nóng lên, nhiệt độ và độ ẩm khí quyển tăng cao, cường độ bão sẽ ngày càng mạnh và mưa cực đoan sẽ xảy ra thường xuyên hơn. Điều này đồng nghĩa với việc nguy cơ lốc xoáy đi kèm bão cũng tăng cả về tần suất lẫn mức độ tàn phá.
“Nếu như cách đây 20-30 năm, lốc xoáy tại Việt Nam được coi là hiếm gặp và ít khi gây thiệt hại lớn thì nay lại xuất hiện nhiều hơn, khốc liệt hơn, gây thiệt hại lớn hơn ở cả miền Trung, đồng bằng Bắc Bộ lẫn ven biển”, ông Kiên nhận định.
Không giống như mưa, gió hay nhiệt độ có thể dự báo theo ngày, lốc xoáy hình thành rất nhanh và trên phạm vi hẹp, khiến việc dự báo chính xác về thời điểm và địa điểm gần như là không thể. Các cảnh báo thường chỉ được đưa ra trước 2-3 giờ, dựa trên quan sát mây giông, tín hiệu radar và vệ tinh. Với vòi rồng (mức độ dữ dội nhất của lốc xoáy), việc dự báo càng khó khăn hơn, và chỉ có thể đưa ra cảnh báo nguy cơ “trong cơn giông có khả năng xuất hiện lốc xoáy mạnh” hoặc “trước và sau bão có thể kèm theo giông lốc nguy hiểm”.
Do đó, TS. Kiên nhấn mạnh rằng yếu tố quan trọng nhất để giảm thiểu thiệt hại là sự chủ động của chính quyền và người dân. Chính quyền các cấp cần có kịch bản phòng chống thiên tai cụ thể và chỉ đạo kịp thời khi có bão, giông lốc. Người dân cần thường xuyên cập nhật thông tin khí tượng và hạn chế ra ngoài khi có cảnh báo giông lốc, tránh trú dưới mái tôn, gần cửa kính hoặc những nơi có nguy cơ gãy đổ. Chuẩn bị chỗ trú an toàn, gia cố nhà cửa, trường học và công trình công cộng là những biện pháp thiết thực để bảo vệ tính mạng và tài sản.
Admin
Nguồn: VnExpress
