Trong nhiều năm, nỗ lực nâng cao chất lượng giáo dục đại học tại Việt Nam thường tập trung vào cải thiện cơ sở vật chất, tăng số lượng giảng viên có trình độ tiến sĩ và nâng hạng trên các bảng xếp hạng quốc tế. Tuy nhiên, những biện pháp này vẫn chưa tạo ra sự đột phá đáng kể. Vấn đề cốt lõi nằm ở cấu trúc hệ thống hiện tại, với khoảng 140 cơ sở đại học công lập hoạt động phân tán, thiếu sự liên kết, dẫn đến lãng phí nguồn lực và hiệu quả không cao.
Một giải pháp mang tính đột phá là sáp nhập các trường đại học theo mô hình tập đoàn giáo dục. Trong mô hình này, toàn bộ hệ thống sẽ vận hành như một dây chuyền sản xuất tri thức thống nhất, thay vì để mỗi trường tự xoay xở như một “hộ gia đình”. Các trường đại học địa phương sẽ tập trung vào đào tạo đại cương và cơ sở chuyên ngành, cung cấp kiến thức nền tảng và ngoại ngữ ở mức cơ bản, đủ để sinh viên tham gia thị trường lao động.
Sinh viên sau khi hoàn thành chương trình đào tạo tại các trường địa phương sẽ có đủ năng lực chuyên môn để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và được cấp bằng cử nhân. Những sinh viên xuất sắc sẽ được tuyển chọn để tiếp tục học tập tại các trường đại học trung ương, nơi tập trung vào đào tạo chuyên sâu, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Điểm khác biệt quan trọng là các trường trung ương sẽ không trực tiếp tuyển sinh mà sẽ lựa chọn sinh viên từ đầu ra của hệ thống các trường địa phương, tạo ra một môi trường học thuật tinh hoa thực sự, thay vì chạy đua thương hiệu ngay từ đầu vào.
Các trường địa phương sẽ đóng vai trò là “bộ lọc”, lựa chọn những sinh viên phù hợp nhất. Điều này giúp loại bỏ sự cần thiết của các kỳ thi tuyển sinh hoặc xét tuyển tốn kém, đồng thời tạo cơ hội cho học sinh sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông được lựa chọn học tại trường đại học địa phương mà mình mong muốn và nỗ lực để có thể chuyển tiếp lên các trường đại học hàng đầu.
Cơ chế luân chuyển giảng viên cũng sẽ được áp dụng, theo đó những giảng viên giỏi sẽ được giữ lại ở các trường trung ương, nhưng định kỳ được cử đến các trường địa phương để giảng dạy, đảm bảo chất lượng đồng đều. Cơ chế này giúp loại bỏ tình trạng “giảng viên trung ương nhờ quan hệ” nhưng không đủ năng lực, đồng thời nâng cao chất lượng giảng dạy tại các trường địa phương.
Kinh nghiệm từ việc tinh gọn bộ máy nhà nước có thể được áp dụng. Việc cắt giảm cấp huyện và chuyển giao nhiều nhiệm vụ hành chính từ cấp tỉnh, huyện xuống cấp xã đã giúp chính quyền cơ sở mạnh hơn, gần dân hơn và hiệu quả hơn. Tương tự, giáo dục đại học cũng nên phân cấp, giao việc đào tạo cơ bản cho các trường địa phương và tập trung nguồn lực trung ương vào nghiên cứu chuyên sâu, công nghệ cao và đào tạo nhân tài.
Hiện nay, nhiều trường đại học lớn phải tuyển hàng nghìn sinh viên mỗi năm, trong đó không ít người bỏ học giữa chừng, gây lãng phí cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chỗ ở. Đồng thời, việc tập trung sinh viên về các thành phố lớn tạo áp lực lớn lên hạ tầng đô thị, trong khi cơ sở vật chất đại học ở nhiều tỉnh lại bị bỏ trống.
Mô hình tập đoàn giáo dục sẽ giải quyết được những vấn đề này. Sinh viên có trình độ trung bình sẽ hoàn thành chương trình học và tốt nghiệp tại địa phương, trong khi sinh viên giỏi sẽ được tuyển chọn lên các trường trung ương. Giảng viên sẽ được luân chuyển và đánh giá, chỉ những người thực sự xuất sắc mới được giữ lại ở các trường hàng đầu. Kết quả là nguồn lực được tiết kiệm và tập trung, khắc phục tình trạng “lớn mà loãng, đông mà yếu”.
Việc sáp nhập khoảng 140 cơ sở đại học công lập không chỉ nhằm cải thiện các trường địa phương, trường nhỏ mà còn là để tái cấu trúc cả các trường trung ương, trường lớn. Khi được sắp xếp lại theo mô hình tập đoàn, các trường địa phương sẽ trở thành nền tảng vững chắc, đào tạo đại trà theo tiêu chuẩn và được giám sát chất lượng bởi các trường trung ương. Các trường trung ương sẽ trở về đúng vai trò là nơi hội tụ những giảng viên giỏi nhất, sinh viên xuất sắc nhất, thực hiện các nghiên cứu tầm cỡ quốc tế, loại bỏ những sinh viên, giảng viên yếu kém chỉ muốn “lấy danh hiệu”. Cả hệ thống sẽ chỉ còn một vài thương hiệu quốc gia mạnh, thay vì hàng trăm cái tên mờ nhạt.
Nếu tiếp tục duy trì tình trạng 140 trường hoạt động rời rạc, chúng ta sẽ mãi có những trường đại học “đông mà yếu”. Nhưng nếu tái cấu trúc, Việt Nam có thể xây dựng những tập đoàn giáo dục “ít nhưng tinh”, như Đại học California với 10 cơ sở, Đại học Quốc gia Singapore, hoặc như Trung Quốc đã làm để đưa nhiều trường vào top đầu thế giới.
Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị yêu cầu khẩn trương sắp xếp, tái cấu trúc các trường đại học, sáp nhập, giải thể các trường không đạt chuẩn, xóa bỏ cấp trung gian, nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với trường đại học, chuyển một số trường về địa phương quản lý. Theo lãnh đạo Bộ Giáo dục, trừ các trường thuộc khối công an, quân đội và trường tư thục, khoảng 140 trường công lập sẽ được sắp xếp lại. Bộ đang tính toán nhiều phương án, như chuyển các trường thuộc khối trung ương, do bộ, ngành quản lý về địa phương, sáp nhập trường ở địa phương với trung ương, trường thuộc bộ/ngành với nhau… Một số trường sẽ bị giải tán nếu quy mô quá nhỏ, không đạt chuẩn. Mục tiêu của việc sắp xếp này là khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ, không phát triển được.
Admin
Nguồn: VnExpress
