Gánh nặng chi phí sinh hoạt đang ngày càng đè nặng lên vai nhiều gia đình Việt, dù họ đã cố gắng thắt chặt chi tiêu. Từ tiền thuê nhà, học phí cho con cái đến giá thực phẩm hàng ngày, mọi thứ dường như đều tăng giá, khiến cuộc sống trở nên chật vật hơn bao giờ hết.
Chị Hạnh, một người dân sinh sống tại TP.HCM, chia sẻ rằng dù đã tằn tiện hết mức, tổng chi tiêu hàng tháng của gia đình chị vẫn tăng gần 32% so với năm ngoái. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc tiền thuê nhà tăng thêm 1,5 triệu đồng, học phí của con tăng 10%, và giá cả thực phẩm leo thang.
Tình cảnh của gia đình chị Hạnh không phải là cá biệt. Chị Lâm, một nhân viên văn phòng tại quận 12, cũng cho biết gia đình chị đã phải từ bỏ thói quen ăn ngoài để dành tiền chi trả cho các hóa đơn điện nước và học phí của con. “Đi chợ mua chút rau, thịt thôi cũng đã tốn hơn 200.000 đồng, trong khi năm ngoái chỉ cần 120.000 đồng là đủ cho một bữa cơm”, chị Lâm than thở.
Sự chênh lệch giữa số liệu thống kê CPI (chỉ số giá tiêu dùng) và cảm nhận thực tế của người dân về mức tăng giá cả là một vấn đề được nhiều chuyên gia kinh tế quan tâm. Ông Nguyễn Trung Tiến, Phó Cục trưởng Cục Thống kê, cho rằng đây là một hiện tượng phổ biến trên toàn cầu. Ông dẫn chứng, tại châu Âu năm 2022, khi giá khí đốt và lương thực tăng vọt, CPI chỉ tăng 9-10%, nhưng người dân lại cảm thấy chi phí sinh hoạt đội lên tới 30-40%. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Mỹ và Nhật Bản.
Lý giải về sự khác biệt này, ông Tiến cho rằng người dân thường tập trung vào các khoản chi tiêu hàng ngày như thực phẩm, điện, xăng, nước. Sự biến động giá cả ở những mặt hàng này gây áp lực lớn, đặc biệt đối với các hộ gia đình có thu nhập trung bình và thấp. Trong khi đó, CPI là chỉ số tổng hợp của 752 mặt hàng, được tính toán dựa trên cơ cấu chi tiêu bình quân của toàn xã hội, do đó mức tăng chung thường thấp hơn so với cảm nhận của người dân.
Ngoài ra, CPI còn có độ trễ nhất định. Ví dụ, nếu giá xăng tăng vào giữa tháng, chỉ số CPI của tháng đó chỉ phản ánh một phần mức tăng, vì nửa đầu tháng giá vẫn áp dụng theo mức cũ. Hơn nữa, rổ hàng hóa tính CPI không bao gồm các chi phí đặc thù như lãi vay mua nhà hoặc học thêm cho con cái, vốn là gánh nặng lớn đối với nhiều gia đình ở thành thị.
Phân tích sâu hơn về cơ cấu chi tiêu của các hộ gia đình, ông Tiến cho biết 7 nhóm chính chiếm tới 86% tổng chi tiêu, bao gồm thực phẩm và ăn uống (33,5%), nhà ở (18,8%), giao thông (9,7%), giáo dục (6,2%) và y tế (5,4%). “Bất kỳ biến động giá nào ở những nhóm hàng thiết yếu này đều tác động trực tiếp đến túi tiền của người dân”, ông nhấn mạnh. Đối với những người có thu nhập thấp, gần như toàn bộ chi tiêu của họ đều dành cho các mặt hàng thiết yếu. Khi giá của những mặt hàng này tăng nhanh hơn mức bình quân, họ sẽ không còn dư địa để chi tiêu cho các nhu cầu khác.
Ông Tiến cảnh báo rằng chi phí sinh hoạt tăng cao không chỉ bào mòn thu nhập của người dân mà còn buộc nhiều gia đình phải cắt giảm các khoản chi tiêu cho may mặc, đồ gia dụng, du lịch và giải trí. Nếu xu hướng này lan rộng, sức mua của toàn xã hội sẽ giảm sút, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất và việc làm. “Tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình chiếm hơn 55% GDP. Nếu sức mua bị kìm hãm, có thể tạo ra một vòng xoáy tiêu cực: chi phí sinh hoạt tăng, sản xuất thu hẹp, việc làm giảm, dẫn đến tiêu dùng càng suy yếu”, ông phân tích.
TS. Đinh Thế Hiển đưa ra một góc nhìn khác, cho rằng giá lương thực, thực phẩm và một số dịch vụ dân sinh tăng lên chủ yếu là do chi phí mặt bằng, các quy định thuế mới và sức mua giảm, khiến các tiểu thương phải tăng giá để bù đắp cho lượng hàng bán chậm. “Đây là một mức tăng không bền vững, có thể khiến số lượng khách hàng giảm thêm và làm suy yếu sức sống của thị trường”, ông nhận định. Ngược lại, nhiều nhóm hàng không thiết yếu vẫn giữ nguyên giá vì sức mua yếu. Về mặt kỹ thuật, mức tăng CPI 3% có thể giúp duy trì lãi suất thực dương, hỗ trợ doanh nghiệp vay vốn. Tuy nhiên, nếu nó chỉ phản ánh sự co hẹp của tiêu dùng, thì đó lại là một tín hiệu đáng lo ngại.
TS. Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Tài chính, nhấn mạnh rằng cảm nhận của người dân về mức tăng giá cả còn chịu ảnh hưởng từ mốc so sánh. “CPI tăng 3% là so với cùng kỳ năm trước, nhưng nếu nhìn từ 2-3 năm trước, mức tăng đã là 6-10%. Người dân thường nhớ giá cả trong một khoảng thời gian dài hơn, nên họ cảm nhận rõ rệt hơn so với số liệu được công bố”, ông phân tích. Ông cũng lưu ý rằng CPI bình quân trong 10 năm qua là 3% mỗi năm, tức là giá cả đã tăng 34% sau một thập kỷ. Nếu thu nhập của người dân không tăng tương ứng, sức mua sẽ tất yếu giảm sút. Sau đại dịch Covid-19, nhiều người bị mất việc làm hoặc giảm thu nhập, dẫn đến xu hướng thắt chặt chi tiêu kéo dài. Chỉ đến quý II năm nay, tiêu dùng mới bắt đầu có dấu hiệu phục hồi.
Về phương pháp đo lường CPI, TS. Đinh Thế Hiển đề xuất Việt Nam cần xây dựng một bộ chỉ số chi tiết hơn theo từng khu vực hoặc nhóm hàng, thay vì chỉ có một chỉ số CPI chung cho cả nước. “Người dân ở TP.HCM và Hà Nội có mức chi tiêu khác hẳn so với người dân ở nông thôn, nhưng chúng ta chưa có các tổ chức nghiên cứu độc lập để xây dựng các chỉ số riêng cho từng nhóm đối tượng”, ông nói. Ông cũng phản đối chính sách “bình ổn giá” đối với các hàng hóa cạnh tranh, cho rằng giá cả nên được quyết định bởi thị trường. Doanh nghiệp sẽ buộc phải cải tiến năng suất và tiết giảm chi phí để tồn tại. Tuy nhiên, Nhà nước vẫn cần đóng vai trò quan trọng trong các lĩnh vực hạ tầng độc quyền như giao thông, vận tải và điện lực. “Câu hỏi đặt ra là các tập đoàn độc quyền này đã quản lý chi phí một cách hiệu quả hay chưa? Nếu chưa, Nhà nước cần giám sát chặt chẽ để giảm giá thành, từ đó tạo dư địa để giảm áp lực cho toàn bộ nền kinh tế”, ông Hiển phân tích.
Nhìn chung, các chuyên gia kinh tế đều cho rằng mức lạm phát tăng 3% hiện tại chưa gây ra rủi ro lớn cho nền kinh tế. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn là thu nhập của người dân không tăng kịp so với giá cả của các mặt hàng thiết yếu, đặc biệt là đối với nhóm người có thu nhập trung bình và thấp. “Bài toán không chỉ là giữ CPI ở mức thấp, mà quan trọng hơn là phải đảm bảo thu nhập của người dân được cải thiện đủ để họ duy trì mức sống. Nếu không, lạm phát thấp cũng khó có thể giúp họ bớt lo lắng”, TS. Nguyễn Đức Độ kết luận.
Admin
Nguồn: VnExpress
