Tại hội thảo góp ý sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ ngày 3/9, luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, cho biết các startup Việt Nam dù sở hữu phần mềm có hàng triệu người dùng và bằng độc quyền sáng chế vẫn gặp khó khăn trong việc vay vốn ngân hàng do thiếu cơ chế định giá cụ thể.
Ông Tú nhấn mạnh trong kỷ nguyên kinh tế số, ý tưởng sáng tạo được pháp luật thừa nhận, thị trường chấp nhận và nhà đầu tư tin tưởng có thể trở thành tài sản giá trị. Các dòng mã nguồn, thuật toán, bản vẽ kỹ thuật số và mô hình kinh doanh sáng tạo chính là nền tảng mới của nền kinh tế tri thức. Tuy nhiên, luật pháp hiện hành chưa hỗ trợ biến ý tưởng thành tài sản tài chính do các cơ quan kế toán không ghi nhận, doanh nghiệp không thể dùng để góp vốn và nhà đầu tư e ngại định giá cao vì thiếu thị trường thứ cấp và cơ chế bảo vệ.
Thực tế cho thấy, dù đến tháng 6/2025, Việt Nam có 22 sàn giao dịch công nghệ, tỷ lệ thương mại hóa tài sản trí tuệ chỉ đạt 0,1%, thấp hơn rất nhiều so với mức trung bình thế giới là 5% và so với tỷ lệ 10% của nhiều nước phát triển.
Mặc dù Nghị định 21/2021 cho phép sử dụng quyền sở hữu trí tuệ (IP) làm đối tượng giao dịch bảo đảm, các ngân hàng vẫn thận trọng do thiếu chuẩn định giá, đăng ký và cơ chế phát mại. Đây là vấn đề được nhiều ngân hàng thương mại nêu ra tại các diễn đàn chính sách.
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng Thư ký VCCI, cũng chỉ ra rằng quá trình chuyển đổi tài sản vô hình thành vốn và lợi thế cạnh tranh đang gặp nhiều rào cản. Sự chồng chéo trong các quy định, quy trình chưa phù hợp và cơ chế bảo vệ chưa đủ mạnh khiến doanh nghiệp phải đối mặt với một hệ thống pháp luật thiếu tính tổng thể. Các quy định về tài sản vô hình còn rời rạc, nằm rải rác trong nhiều văn bản khác nhau.
Ví dụ, một doanh nghiệp muốn góp vốn bằng phần mềm phải tuân thủ đồng thời Luật Doanh nghiệp, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ và nhiều thông tư của Bộ Tài chính về kế toán, định giá. Mỗi luật lại có những yêu cầu và thủ tục riêng, tạo gánh nặng lớn cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa không có bộ phận pháp chế chuyên trách.
Ông Tuấn cũng lưu ý rằng kinh tế số đã tạo ra nhiều loại tài sản mới mà luật pháp truyền thống chưa theo kịp, chẳng hạn như tiền kỹ thuật số, NFT và các tác phẩm do AI tạo ra. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực này luôn cảm thấy bất an vì không rõ tài sản của mình có được công nhận và giao dịch hợp pháp hay không, cũng như cơ chế giải quyết tranh chấp nếu có. Đây là một rủi ro pháp lý lớn, cản trở dòng vốn đầu tư mạo hiểm vào công nghệ tiên phong.
Để giải quyết những vướng mắc này, luật sư Trương Anh Tú đề xuất sửa đổi đồng bộ nhiều luật. Theo đó, Bộ luật Dân sự cần thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ là tài sản, hướng dẫn chi tiết cơ chế giao dịch bảo đảm, đăng ký và xử lý, đồng thời bổ sung quy định công chứng, đăng ký IP tương tự như bất động sản. Luật Sở hữu trí tuệ nên có một chương riêng về “Tài chính hóa tài sản trí tuệ”. Bộ Khoa học và Công nghệ cần lập danh mục IP được tài chính hóa và ban hành chuẩn định giá, khung hợp đồng mẫu.
Luật Doanh nghiệp cần hướng dẫn ghi nhận IP là tài sản góp vốn, cơ chế xử lý biến động giá trị IP trong góp vốn, IPO và M&A. Luật Kế toán cần cho phép ghi nhận tài sản trí tuệ tự phát triển nếu có hồ sơ xác lập, chứng thư định giá và tạo ra dòng tiền, cũng như quy trình khấu hao cho phần mềm và thuật toán. Luật Các tổ chức tín dụng cần hoàn thiện hướng dẫn định giá, đăng ký và xử lý IP bảo đảm, cùng với cơ chế quản trị rủi ro nội bộ. Luật Chứng khoán, Luật Đầu tư và Luật Đấu giá cần thừa nhận IP là tài sản chứng khoán hóa, yêu cầu công bố thông tin và thuyết minh giá trị IP trong hồ sơ phát hành, IPO và chuyển nhượng dự án.
Ông Tú cũng kiến nghị Chính phủ thành lập sàn giao dịch tài sản trí tuệ (IP Exchange) theo mô hình sàn chứng khoán, cho phép niêm yết, đấu giá, chuyển nhượng và cấp phép sử dụng IP một cách minh bạch, kết nối doanh nghiệp, nhà đầu tư, ngân hàng và các tổ chức định giá.
Phó tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh sự cần thiết phải sửa đổi toàn diện Luật Sở hữu trí tuệ để IP trở thành tài sản có thể định giá, định danh, giao dịch, bảo hiểm và thế chấp, đồng thời bao quát các tài sản của kỷ nguyên số như dữ liệu, tiền điện tử và các sản phẩm do AI tạo ra. Đạo luật này cần trở thành công cụ pháp lý cốt lõi để “tài chính hóa” và “thị trường hóa” tài sản vô hình, tạo nền tảng cho sự hình thành các thị trường thứ cấp như sàn giao dịch và quỹ đầu tư chuyên biệt.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh thừa nhận rằng nhiều quy định về xác lập, định giá và chuyển giao tài sản trí tuệ còn phân tán và thiếu đồng bộ với các luật khác. Do đó, Ban Soạn thảo đề xuất mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu, thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp, đồng thời khuyến khích sự hình thành các tổ chức trung gian như sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ và đơn vị định giá tài sản.
Ông Minh khẳng định dự luật không chỉ giải quyết các bất cập hiện tại mà còn hướng đến một khung pháp lý có khả năng thích ứng lâu dài trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.
Trước đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã nhấn mạnh rằng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo muốn tồn tại và phát triển phải thu hút được đầu tư, và động lực lâu dài chỉ có khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. “Sở hữu trí tuệ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản, và khi thành tài sản mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê và thế chấp để tạo ra vốn,” ông nói. Ông cũng khẳng định rằng quốc gia nào mạnh về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thì phải mạnh về sở hữu trí tuệ.
Bộ trưởng Hùng cũng cho rằng Việt Nam cần tận dụng trí tuệ toàn cầu, nhấn mạnh rằng châu Âu mạnh về nghiên cứu cơ bản, trong khi nhiều nước châu Á, bao gồm Việt Nam, có thế mạnh trong việc biến nghiên cứu thành ứng dụng thực tiễn. Ông đề nghị Cục Sở hữu trí tuệ đầu tư mạnh vào các công cụ hiện đại và xác định các lĩnh vực có thể tạo ra tài sản giá trị cao để định hướng cho các doanh nghiệp trong nước.
Dự kiến, dự án Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi sẽ được Chính phủ trình Quốc hội thảo luận và thông qua tại kỳ họp thứ 10, khai mạc ngày 20/10.
Admin
Nguồn: VnExpress
