Nước lũ dâng cao nhấn chìm cả thành phố, người dân bất lực chứng kiến dòng nước hung dữ tràn vào nhà, dù đã cố gắng dùng mọi cách để ngăn chặn. Nhiều gia đình may mắn giữ được tính mạng và tài sản, nhưng xung quanh đó, không ít người đã bị lũ cuốn trôi, để lại nỗi kinh hoàng và mất mát.
Trên những mái nhà chênh vênh, nhiều gia đình đang sống trong cảnh tuyệt vọng, chờ đợi sự cứu trợ từng giờ, khi mà nguồn lương thực, nước uống và pin điện thoại dần cạn kiệt. Những người già yếu, trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai càng rơi vào tình cảnh khốn đốn hơn bao giờ hết.
Lũ từ sông Cầu và sông Thương dâng cao, vượt quá hoặc chạm đến mức lịch sử, khiến cho các tỉnh Thái Nguyên và Bắc Ninh chìm trong biển nước. Vốn là những khu vực trũng thấp, thường xuyên đối mặt với ngập úng cục bộ khi mưa lớn, nhưng người dân nơi đây dường như chưa từng chứng kiến những trận đại hồng thủy kinh hoàng như thế này, dẫn đến sự bị động và thiếu kinh nghiệm ứng phó. Về lâu dài, cần có những nghiên cứu và giải pháp chống ngập bền vững, đặc biệt là tăng cường khả năng thấm hút nước cho các đô thị đang bị bê tông hóa, bằng cách phát triển hạ tầng xanh kết hợp với hệ thống mương cống truyền thống.
Trong bối cảnh cấp bách hiện tại, ưu tiên hàng đầu là cứu người và giảm thiểu thiệt hại. Câu hỏi đặt ra là: những hành động khẩn cấp nào cần được thực hiện ngay lập tức?
Nhìn lại kinh nghiệm của các quốc gia châu Á khác, những nơi đã từng đối mặt với những trận lũ lụt kinh hoàng trên diện rộng, chúng ta có thể rút ra những bài học quý giá. Trong những tình huống khẩn cấp, họ thường dựa vào những sáng kiến tại chỗ, huy động sức mạnh của cộng đồng, tự cứu mình trước khi chờ đợi sự giúp đỡ từ bên ngoài. Những biện pháp ứng phó hiệu quả với chi phí thấp có thể được gói gọn trong ba từ khóa: “xả”, “nổi” và “kết nối”. Nếu được tổ chức bài bản, thông tin rõ ràng và phối hợp nhịp nhàng, những giải pháp này hoàn toàn có thể được triển khai nhanh chóng.
Trước hết, cần “xả” bớt nước để giảm áp lực lũ.
Ngay cả ở Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với hạ tầng và công nghệ chống ngập hiện đại, vẫn áp dụng nhiều biện pháp tận dụng sức người và kiến thức địa phương trong các thảm họa lớn. Các đội kỹ thuật “đánh giá nhanh địa hình” sử dụng bản đồ GIS kết hợp với kinh nghiệm của người dân địa phương để xác định các khu vực trũng ít dân cư, những cánh đồng bỏ hoang hoặc sân thể thao, sau đó chủ động mở cống hoặc phá bờ bao để nước tạm tràn vào, giảm áp lực cho các tuyến đê chính. Những khu vực này đóng vai trò như những “bể chứa tạm”. Tại Fukuoka hay Kochi, những biện pháp này đã giúp giảm đỉnh lũ từ 15-20% mà không cần đến các phương tiện hay thiết bị lớn.
Tương tự, trong trận lũ Trịnh Châu năm 2021, chính quyền địa phương Trung Quốc đã thực hiện “xả cục bộ”, chủ động mở cống hoặc phá bờ bao phụ ở các khu ruộng ven sông để chuyển nước lũ ra khỏi khu vực trung tâm đô thị.
Ngay cả khi Thái Nguyên và Bắc Ninh đang chìm trong biển nước, việc tìm kiếm và mở các bờ kè và van quan trọng vẫn là cần thiết để giảm bớt áp lực nước ở những vùng ngập sâu nhất, kịp thời cứu giúp người dân.
Tiếp theo là các giải pháp giúp “nổi”.
Tại Philippines, một quốc gia thường xuyên hứng chịu bão lũ, người dân đã sáng tạo ra những chiếc bè nổi tự chế bằng cách tận dụng các vật liệu như can nhựa 20 lít, thùng xốp và vỏ chai PET. Những chiếc “bè cứu sinh” này có thể chở được 3-4 người. Các tổ chức thanh niên còn thành lập các trạm cứu hộ nổi tại các trường học hoặc sân thể thao cao, vừa là nơi trú ẩn tạm thời, vừa là điểm phân phối thực phẩm và pin sạc. Ở Thái Lan, người dân gắn chai nhựa rỗng vào mặt dưới giường, tủ hoặc bàn để giúp đồ đạc nổi lên khi nước dâng. Họ còn phát triển các mô-đun dễ dàng ghép nối để nhiều hộ gia đình có thể cùng nhau sử dụng, tiết kiệm chi phí hơn so với việc tự làm riêng lẻ.
Tại Philippines và Indonesia, người dân sử dụng ống PVC cắt dọc một nửa, gắn vào chân cửa rồi lót nilon và chèn giẻ vải. Khi nước dâng, áp lực nước sẽ ép nilon khít lại, ngăn không cho nước tràn vào nhà. Một thợ cơ khí địa phương có thể giúp hàng chục hộ gia đình lắp đặt hệ thống này chỉ trong vài giờ. Một “đảo nổi” gần khu vực ngập sâu có thể giúp hàng chục người tránh lũ an toàn trong khi chờ đợi lực lượng cứu hộ.
Cuối cùng, cần “kết nối” và giải cứu thông qua việc duy trì nguồn thực phẩm và nước uống.
Trong trận lũ Kerala năm 2018 ở Ấn Độ, khi toàn bộ khu vực bị mất điện và gián đoạn liên lạc, người dân đã sáng tạo ra “mạng dây cứu hộ” bằng cách căng dây dù hoặc dây điện cũ từ mái nhà sang khu vực cao hơn, vừa làm lối di chuyển, vừa dùng ròng rọc đơn giản để vận chuyển thực phẩm, thuốc men, nước uống và các vật dụng y tế. Một số khu vực ở Thái Nguyên cũng đã áp dụng phương pháp này để thoát khỏi vùng ngập sâu mà không cần phải chờ đợi thuyền cứu hộ.
Sau trận bão Haiyan ở Philippines, người dân đã sử dụng thiết bị lọc nước tự chế từ hai chai nhựa, cát, than củi và vải lọc để có nước uống tạm thời. Indonesia và Ấn Độ còn sử dụng lưới lọc thô kết hợp với bình chứa sẵn muối khử trùng để tạo ra nước uống tạm thời, một giải pháp hiệu quả và an toàn để sinh tồn ngay lập tức.
Duy trì thông tin liên lạc cũng là một yếu tố sống còn.
Ở Ấn Độ, người dân truyền tin bằng loa tay và cờ hiệu ba màu: xanh lá cây biểu thị an toàn, vàng biểu thị cảnh báo và đỏ biểu thị cần cứu trợ. Một số nơi còn phân loại màu sắc theo loại nhu yếu phẩm cần thiết, chẳng hạn như thiếu nước, thuốc men hoặc pin, giúp lực lượng cứu hộ nhanh chóng xác định và cung cấp hỗ trợ phù hợp.
Tại các khu vực đang bị ngập lụt, nơi nhiều hộ gia đình đang mắc kẹt trên mái nhà, một tấm vải đỏ treo cao có thể giúp thuyền cứu hộ định vị từ xa. Cộng đồng hoàn toàn có thể tự tổ chức một hệ thống tín hiệu tạm thời cho riêng mình, hoặc lực lượng cứu hộ có thể giúp thiết lập một mã hiệu thống nhất.
Về liên lạc qua mạng, Thái Lan và Malaysia đã huy động cộng đồng cập nhật thông tin về độ sâu của nước thông qua các ứng dụng như Line, Facebook và Google Maps, tạo ra bản đồ ngập lụt theo thời gian thực. Họ cũng tận dụng UAV, camera an ninh, ảnh vệ tinh và flycam của chính quyền hoặc dân quân, kết hợp với hình ảnh do người dân cung cấp để cập nhật tình hình. Chỉ trong vài giờ, các đội cứu hộ đã có được một bản đồ sống động hơn bất kỳ hệ thống cảm biến nào, giúp họ xác định các khu vực cần được cứu trợ khẩn cấp.
Sạc điện cho các thiết bị cũng là một vấn đề then chốt. Có thể tổ chức các “trạm sạc pin cộng đồng” bằng cách tận dụng xe ô tô bán tải kiểu hybrid điện-xăng làm trạm sạc di động, cung cấp điện cho đèn pin và điện thoại của cả khu phố. Xe bán tải cũng có thể được sử dụng để kéo bè mini và vận chuyển hàng cứu trợ nhanh chóng trong các khu vực lũ cạn. Trong tình huống mất điện và gián đoạn liên lạc, các điểm sạc cộng đồng, tín hiệu cờ và sơn đánh dấu vị trí cứu trợ sẽ giúp lực lượng cứu hộ định vị những người cần giúp đỡ.
Đối với các địa phương đang phải gánh chịu lũ lụt hiện nay, và cả những trận lũ lụt trong tương lai, tùy thuộc vào giai đoạn và mức độ nghiêm trọng, có thể áp dụng ngay năm hành động sau: tạm thời xả áp lực nước cục bộ ở các khu vực trũng ít dân cư, lập các đảo cứu trợ nổi bằng vật liệu sẵn có, dựng các đập mini bằng bao đất hoặc mùn gỗ khô để ngăn chặn dòng lũ tràn vào nhà, tổ chức các điểm sạc khẩn cấp từ ô tô và ắc-quy, xác định vị trí của những người bị mắc kẹt và tiếp cận họ theo bản đồ cộng đồng.
Từ kinh nghiệm quốc tế đến các hành động địa phương, chúng ta có thể thấy rằng trong khủng hoảng, không có quốc gia nào có đủ nguồn lực để ứng phó một cách hoàn hảo. Những sáng kiến nhỏ, nếu được tổ chức đúng lúc, có thể tạo ra những kỳ tích lớn và cứu sống nhiều người trong dòng nước dữ.
Admin
Nguồn: VnExpress
